Stadsnieuws.
Gemengd nieuws.
van ooode heeft- Juist dit laatste is de sleutel
van het krakeel tusschen politiseerende theo
logen, die uit den zelfden Bybel gansch andere
dingen halen.
Dit is geen vrijzinnige spitsvondigheid, doch
't is bewezen, dat juist op dit terrein de grootst
denkbare spraakverwarring heerscht,getuigen
het eed-vraagstuk, het gesmoord debat over
de doodstraf, de voorwaardelijke veroordeeling,
de Drankwet, de nota-Van den Niesen,het
Loterij wetje en zoo veel meer, waarbij de
broederen elkaar op de meest meest onchriste
lijke wijze om de ooren hebben geslagen.
Spr. wilde dat alles aanvoeren om te con-
eludeeren tot het voosheid en onoprechtheid
van het huidig politiek gedoe der verbondenen
en kwam nu tot het schetsen in breede trokken
der nifct-kerkelijke partijen.
Wat de S. D. A. P. betreft, achtte spr.
het een eisch, dat de vrijzinnigen een grens
gaan afbakenen naar den kant der sociaal
democraten, hetgeen z. i. tot dusver te veel
is nagelaten, óok door Pierson, welke fout
zich reeds heeft gewroken, daar, door het
niet wijzen op het principieel verschil en het
verschil iu opvattingen, de kerkelijken hieruit
een wapen hebben gesmeed.
Onjuist is het, dat sociaal-democraten en
vrijzinnigen slechts hierin zouden verschillen,
dat «Ie eersten wat verder gaan. Heiden gaan
niet langs den zelfden weg; beider beweeg
redenen zijn te zeer afwijkend waar het de
sociale politiek geldt dan dat de legende waar
kan zijn, dat soc. dem. en vrijzinnigen loten
van éen stam zouden zijn, gelijk bij de jongste
Statenverkiezing voldoende is uitgekreten.
De vrijzinnigen gaan evenmin onder Troelstra s
zweep als de socialisten orgeldraaiers werden
op de liberale kermis, gelijk een blaadje in
de Alblasserwaard schreef.
Lachwekkend, maar toch diep-droevig is
het, >lan ons goed volk zulke kost werd ta
slikken gegeven.
Spr. erkent dat er nog heel watisinon2e
Maatschappij, dat den groei der S. I). A. P.
verklaarbaar maakt, welke door rijkdom van
beloften en een verlokkend toekomstbeeld
zooveel aanhangers wint en voor duizenden
en nogmaals duizenden een nieuw Evangelie,
een nieuwe Blijde boodschap is. Doch dit
wijst de vrijzinnigen tevens op hun dubbele
taak om eenerzijds te helpen wegnemen wat
verkeerd is en anderzijds te wijzen op louten
in de sociale beloften.
Vele dier fouten zijn blootgelegd door de
Staathuishoudkundigen, doch dezen hebben
nog niet bereikt het volk, dat wel gcedkoope
couranten maar geen dikke handboeken leest
en daarom is het plicht der vrijzinnigen te
wijzen op die fouten.
Prof. Quack vergeleek de soc. dem. met
een zachtvlociend beekje, dat op een gegeven
«ogenblik werd tot een verwoestenden berg
stroom een meer fraai en dichterlijk, dan
juist beeld.
In de practijk is geen rekening te houden
rnet alle uitingen van liet soc. dem. streven,
dat als een roode draad loopt van Platos
republiek, langs de Gracchen en door de
Middeleeuwen naar de vorige eeuw. toen het
soc. dem. ideaal meer planmatig is geworden
en is neergeltgd in het wijsgeerig-economiseh
stelsel van C'arl Mari wiens «Kapital" niet
alleen bevat een toekomstdroom ruaar ook
de leidingswet voor den heilstaat.
'tSchijnt een inderdaad machtig gebouw,
rustend op drie pijlers: de waardeleer, het
historisch materialisme en de V'erelendungs-
iheorie.
Doch de practijk.
De eerste pijler, de waardeleer, raakt de
voortbrenging der goederen en de verdeeling
der arbeidsproducten en nu bepaalt Marx
de waarde der goederen uitsluitend naar de
arbeidshoeveelheid en noemt oridernemings-
premie,winst, kapitaalrente, enz.: meerwaarde.
Spr. wil slee ts herinneren, dat hierop in den
latercn tijd veelzijdige critiek is geoefend,
in ons land o. a. door Treub en Cornclissen,
den ouden medestander van Dnmela Nieuwen-
huijs, welke critiek nog nimmer is weerleg
Van meer beteekenis nog zijn de uitvloei
sols der Marxitiscbe theorie: de beoordeeling
van het particulier bezit en de klassenstrijd.
Welnu, de vrijzinnige verwerpt ze. niet slechts
op losse gronden, doch bestrijdt ze aan de
hand der waardeleer, omdat het kapitaal werdt
voorgesteld als Ja optelsom van hetgeen den
arbeider wordt onthouden, de zgn. meer
waarde, en dit nu is een kapitale fout èn
uit historisch oogpunt, omdat er reeds ka
pitaalvorming bestond eeuwen voor er sprake
was van loonarbeid fde patriarchen maten
hun rykdom af naar ae koppen capita
der dieren welke ze bezaten) èn uit econo
misch oogpunt, omdat er toch óok kapitaal
is, dat de vrucht is van spaarzaamheid bij
den arbeid.
Spr. wil geenszins worden aangezien voor
een conservatieven vogel en is niet blind
voor dit meest belangrijk vraagstuk en ziet
ton volle in dut liet kapitaul beperkt en al
lerlei uitwassen er van tegengegaan moeten
worden; doch dit is nog heel iets anders
dan het kapitaal opbellen, wat de soc. dem.
jui>t wél willen. Immers deze bezitsvorm
wortelt in de mi-nscbelijke natuur en kan
niet worden gemist» óok umdui bij is een
prikkel tot meerder willen en beter kunnen.
De beoordeeeJing van den klassenstrijd der
soc. dem. is het eeuwigdurend conflict tusschen
de belangen van den werkgever en den werk
nemer waarbij de rechten van den een naar
bun meening alléén worden gewaarborgd
door den ondergang van den ander. Welnu,
spr. ontkent beslist het bestaan van een
dergelijken klassenstrijd. Er is een belangen
strijd door welken ieder dezer twee groepen
geneigd is, geen rekening te houden met de
andere een bewijs hiervoor zijn de stakingen
in niet-winstgevende bedrijven. De zelfde
belangenstrijd als tusschen kooper en ver-
kooper, huurder en verbuurder, welke tocb
zelfs door den meest vurigen soc. dem. wel
niet zuilen worden beschouwd als een stuk
van zijn klassenstrijd.
Er zijn er wel, die dit twee namen noemen
voor de zelfde zaak, doch dit is onjuist omdat
de soc. dem. de mogelijkheid der oplossing
volkomen uitsluit, hetgeen de democratische
elementen onder de vrijzinnigen niet doen.
Dezen achten het conflict wèl bij te leggen
en de mogelijkheid der oplossing van dat
conflict bestaat hierin, dat men door beter
organisatie van voortbrenging en verkoop
zal komen tot vermindering van het risico,
als onmiddellijk gevolg waarvan de prijs der
goederen verminderen en de rentevoet dalen
zal. We staan dan ook aan het begin eener
periode waarin de rentevoet voortdurend zal
dalen eo de voortbrenger sleehls zal genieten
de premie van zijn arbeid.
Een tweede middel om het conflict op te
lossen, is er een uit de liberale school en wel
door gunstiger maken van vraag en aanbod.
Spr. is een warm voorstander van groot-
werkversehafting in den goeden zin des woords.
Indien de Zuiderzee werd gedempt, zouden
niet als nu 37 liefhebbers zich aanmelden
voor éen postje, doch zouden de werkgevers
tegen elkaar opbieden om een werkman te
krijgen en v:ou dus ook de werkgever niet
alléén de arbeidsvoorwaarden hebben testellen.
Een derde weg tot oplossing van het con
flict is de productieve coöperatie, dus het
procudeeren zonder werkgever, waarbij deze
dus ook niet langer de meerwaarde zou
kunnen opsirijken.
Er is nog een verschil tusschen de sec.
dem. voorstelling van den klassenstrijd en
den belangenstrijd der vrijzinnigen. Onze
Maatschappij bestaat niet uit elementen die
elkaar het mes op de keel zetten, doch is
een weefsel van draden die van Noord naar
Zuid en van Oost naar West loopen, maar
waarvan geen draad kan geknakt zonderde
waarde van het geheele weefsel te bederven.
Dit zijn de principieele verscnilpunten
tusschen de soc. dem. en de democratisch
gezindeu onder de vrijzinnigen zeer sterke
verschilpunten, niet in graad, doch in principe.
De wereldbeschouwing der vrijzinnigen is
niet die der soc. dem., en omgekeerd evenmin.
Spr. hoopt dezen indruk voorgoed te hebben
gevestigd opdat, wanneer bij den nieuwen
stembusstrijd de zoogenaamd Christelijke Pers
weer met de legende komt, dat vrijzinnigen
en soc. dem. met éen sop zijn overgoten, het
duidelijker nog dan voorheen zal blijken dal
zij zich willens en wetens schuldig maakt
aan verminking en verdraaiing der feiten.
Spr. kwam nu by de eigen raenschen, de
vrijzinnigen. Een belangrijk deel van hetgeen
dezen wenschen en willen, volgt reeds uit
het meegedeelde, waaruit óok volgt dat zij
staan zoowel tegenover de soc. dein. als
tegenover de verhouden kerkelijke overheer-
sching en dogmatisch gezag maar ook omdat
zij, evenals de soc. dem., in hun programs
van beginselen bindende uitspraken hebben
vastgelegd, die zyn geworden tot programma
punten voor alle tijden. De vrijzinnigen nu
missen een program en nu mag men zeggen
dat dit bewijst voor bun armoede, maar óok
kunnen zij hun eigen geesteskinderen nimmer
vermoorden. Dit loswezen is juist hun rijkdom
en hun kracht omdat zij daardoor het ver
mogen hebben, zich aan te passen bij de
dingen en verschijnselen der nieuwere tyden
en niet zijn beperkt tot een kleine omgeving
zoodat, wanneer das alte stürzt, das neue
Leben blüht in den Ruinen, en zij dan gereed
staan.
En men mag het zien, het vrijzinnige ge
bouw, een glazen huis, geschraagd door vier
hoeksteenenhet buldigen der vrijheid als
levensbeginsel, geen vrijheid die ontaardt in
bandeloosheid of egoïsme der plutocratie,
doch die den mensch brengt tot zelfstandig
heid; de vrijheid voor bet volk, niet in een
kringetje doch éen en ondeelbaar waaraan
metdezelfde maat worden toegemeten rechten
en plichten en bescherming door do wet
de opvatting van het recht, het geschreven
recht, de wet van den burger, doch ook het
hoog-ideale recht, rechtsbewustzyn en rechts
besef; en eindelijk het besef der verplich
tingen tegenover economisch zwakken waar
door we de staatkundige hervorming helpen
voorbereiden zoodat zij in overeenstemming
is met den tijd waarin we leven.
Laat ons veeleer zoeken naar hetgeen ons
vereenigt dan naar hetgeen ons verdeelt, dan
zal, na deze politieke duisternis, weer schijnen
bet licht van den liberalen dag.
Spr. kwam nu tot het tweede gedeelte zijner
rede en herinnerde, dat hij zeer in den breede
besprak bet clericaal standpunt en het leidend
beginsel van het huidig Ministerie, fn de
politiek is echter alléén rekening te buuuen
met een deugdelijk regeeringsbeginselhet
kerkelijk beginsel hoort thuis bij theologen
enonderlingenenopDeputaten-vergaderingeu.
Het bewijs is trouwens ook geleverd. Het
huidig Ministerie irad op zóo zelf bewust, zóo
vol toekomstmuziek, dat velen werkelijk
meenden, dat zou komen een specifiek Christe
lijke politiek. Uren, dagen, maanden, jaren
zijn vervlogen als een schaduw, doch iets
specifiek Christelijksch is er nog altyd niet
gekomenvan den zuurdesem is nog niets ge
merkt. Alle kerkscbe uitdrukkingen zijn tot
dusver geweest «des mots sur des rubans",
den ochtend na het feest afgevallen en in
het slijk vertreden. Ja, er is verandering ge
komen, doch niet gelijk de geloovigen die
verwachtten in tegendeel slechts ten kwade.
Er is stilstand gekomen in de sociale wet
geving. De armen, die niet konden wachten,
geen dag en geen nacht, wachten nog op de
Armenwet die misschien wel niet vlekkeloos
was, maar toch nagenoeg gereed lag. Slechts
iu de Troonrede, die nu vol dikke woorden
en groote beloften zit, worden de sociale
wetten als parade-paarden voorgeleid en
naarmate de stembusstrijd meer nadert, haalt
men die parade-paarden telkens weer van
stal. Veel beloven en weinig geven.
Er is verandering gekomen in den vorm
van een moedwillige verscherping tusschen
rechts en links, een moedwillig vergrooten
van de verdeeldheid waar, by den ernst der
tijden, de eenheid juist groot moet zijn.
Er is gespeeld een roekeloos spel met onze
handelspolitiek, waarvan dr. Kuyper zelf eens
getuigde, dat zij ons land heeft gebracht tot
grootheid.
Er is reactie, getuige de verklaring op de
jongste Jaarvergadering van den Bond van
burgerlijke ambtenaren, dat men niet meer
vrijuit alles durfde zeggen omdat wel aan
de Sybrandy's alles is geoorloofd, maar niet
aan de overigen.
Oók is er reactie in de belastingheffing.
Twintig jaar achtereen hebben de liberalen
den belastingdruk gewenteld van de schou
ders der miuderbedeelen op hen die 't beter
konden betalenper jaar werd van dezen
35 inillioen gehevendoch dit Kabinet wil
met zijn Tariefwet veeren plukken van een
kikker en van de economisch zwakken geld
halen uit dagelijkscbe levensbehoeften.
Het meest reactionuaire tot dusver
althans is de beoogde wijziging der Ge
meentewet. Waar de anii-revolutionnairen
in beginsel zijn voor decentralisatie en meer
vrijheid van beweging, daar wil het Christelijk
Kabinet juist centralisatie, nadat dr. Kuyper
er jaren tegen geyverd en geschreven heeft.
Zóo reactionnair is hij, dat hij thans reageert
op eigen beginselen.
Tot slot de Postwet, die de ingezetenen
overlevert aan den willekeurvan denr post
ambtenaar, die zal kunnen beoordeelenof bijv.
in een verkiezings-strooibiljet iets staat, dat
«gevaar voor liet Staatsgezag" kan brengen.
Waar is 't begin; waar het einde? Als men
eens iu zoo'n biljet schrijft, dat het Kabinet
geen enkele belofte heeft ingelost en een
postambtenaar ergens op de barre Veluwe,
hopend op de vette klei van Zuid-Holland,
eens oogendienaar wordt en die biljetten
vóór de verkiezing terughoudt en ze eerst
na den stemdag doorzendt, wat dan? Over
eeu misdrijf tegen den Staat heeft de rechter
te oordeelen en niet een postambtenaar.
Zouiets is een gevaar voor de fundamenteele
vrijheid door zulke dingen raken we dag
aan dag meer in het moeras en om daaruit
te ge: -ken, moeten allen die de vrijheid lief
hebben, ijveren en een beroep doen op de
nog lauwen en de onverschilligen.
Van bet debat, dat nu volgde, hopen we
de hoofdzaken in het volgend nummer op
te nemen.
Mgr. G. Gul, aartsbisschop te Utrecht,
hoopt aanstaanden Zondag in de kapel van
het Seminarium der Oud-Bisschoppelijke
klerezie de priesterwijding toe te dienen aan
den heer X. E. J. Gouard, diaken der Oud-
katholieke kerk te Parijs.
Dr. J. W. Pont, Evang. Luthersch predikant
te Amsterdam, hoopt aanstaanden Zondag
ochtend om 10 uur vóór te gaan bijdegods-
dienstoeféning in de Luthersche kerk hier.
Het Hof zal 17 dezer van Het Loo naar
Den Haag terugkeeren.
Ook de gewone audiëntiën van de Ministers
van Koloniën en van Marine zullen morgen
niet plaats hebben.
Door den Minister van Justitie wordt in
het antwoord op het verslag der Kamer
nopens zijn Begrooting medegedeeld, dat de
nog te treffen administratieve regelingen,
alsmede de bouw en de inrichting der tucht
scholen en aanpassing van de Rijks opvoe
dingsgestichten 1 September van het volgend
jaar gereed kunnen zyn, zoodat de in werking
treding van de Kinderwetten met ingang
van dien datum kan plaats hebben.
Aan een lange redeneoring over het uit.
blijven der Memorh var. Antwoord op het
ontwerp omtrent do onderwijzers-pensioenen
waarvan de schuld geweten wordt aan dé
Kamer, knoopt de »Standaard'*de verzekering
vast, dat deze Memorie thans zóo spoedig is
te wachten, dat na het Kerst-recès het ont
werp in openbare behandeling kan komen.
In November dezes jaars is na 9 regen
dagen uit den regenmeter hier afgetapt 54
m.M. neerslag, niet zóo veel dus als in Slacht
maand 1903 toen na 15 regendagen zelfs
81.3 m.M. neerslag werd verzameld, de groot
ste hoeveelheid trouwens zoolar.g de regen
meter hier is.
In 1902 waren de cijfers 7 en 31.9, in 1901
13 en 66.1, in 1900 9 en 21.5, in 1899 10
en 37.8, in 1898 13 en 65.9, in 1897 3 en
De tram vervoerde in November van dit
jaar 5761 betalende passagiers, legen 6032
in de zelfde maand van 1903 5011 in Slacht
maand 19)2 en 5534 In November 1901.
De passage-opbrengst was onderscheidenlijk
f447.676, f502.35 en f465.30; de totaa'-op-
brengst f477.81», f519.566 en f519.05; de
opbrengst per dagkilometer f8.85, f9.62 en
f9.43.
Alweer is het 't weder geweest, dat de
nu *i liever deed wandelen dan trammen.
Het stads-telephoonnet wordt weldra weer
met 6 nieuwe aansluitingen uitgebreid en
wel voor het Gasthuis Aldegonde en de heeren
dr. J. C. Rolandus Hagedoorn, Joh. van der
Meiden, jhr. Van Kinschot, F. Sanders (Hei-
ligenbergerweg) en G. Gerritsen (Lange-
slraat 79).
De anti-revolutionaire Kiesvereeniging
x>Nederland en Oranje" vergadert morgen
avond tot het stellen van een definitief can-
didaat voor de Gemeenteraadsverkiezing in
district I.
Nu half December de Commissie voor spys-
uitdeeling haar liefdewerk weer begint en zij
reeds een deel der kaartjes aan de inteeke-
naren toezond, is het misschien niet ondienstig,
er aan te berinneren, dat «Liefdadigheid"
die spijskaartjes gaarno in ontvangst neemt.
Geeft men aan dat verzoek gehoor, dan
heeft inen óok de zekerheid, dat zij in handen
komen van hen die ze het meest waard zijn
en dat er een juist gebruik van wordt ge
maakt omdat men ze scherp controleeren ken.
Het Hoog Militair gerechtshof veroordeelde
den korporaal der huzaren, die in September
een huzaar met zijn sabel verwondde in een
bierhuis op de Vischmarkt, tot 14 dagen ge
vangenisstraf en dégradaiie.
Bij de ten overstaan van notaris C. A. van
Blaricvm gehouden verkooping van drie
woningen onder éen dak Achter de Kamp,
samen verhuurd voor f2.50 per week, werden
deze opgehouden voor f590.
Velen vitten alleen om niet dom te schijnen,
maar vergeten, dat wellevendheid het ken
merk is derhoogste beschaving.
Naar aanleiding van het veelbesproken
versje «Ma moet uit" schrijft M. Escher in
«De Hollandsclie Le'ie"
«Zeg Liesje, ga je met mij mee,
Het is zulk heerlijk weer,
Ik heb een boodschap iu de stad
En morgen kan 't niet ineer"'.
»Maar moeder, vraag nu dat toch niet,
'k Maak notulen, zooals U ziet.
Vraag U bet maar aan tante Jet,
Die beeft toch niets, wat baar belet"'.
«Zeg Liesje, heb je 'tal gehoord,
Ze geven de «Manon"
Je moesje wil zoo graag er heen
'k Wou, dat je 'tschikken kon".
»Neen, moeder, houdt U tnaar uw mond,
Ik heb dien avond «Kinderbond".
Maar 'k weet oen meisje Van der Speldt,
Dat graag U daarheen vergezelt".
»Zeg Liesje toe, doe me 't plezier
En zorg voor kleine Cis,
Ik heb zoo'n kiespijn, net vandaag,
Nu zij zoo koortsig is."
«O, moeder, dat kan immers niet,
'k Moet naar de Zondagsschool subiet.
Zeg 't liever aan de kindermeid,
Die heeft juist overvloed van tijd".
«Zeg Liesjo, 'k weet een heerlijk nieuws
We gaan al gauw op reis,
Eerst stil naar buiten, en dan nog
Naar Brussel on Parys".
«Wel, moeder, 'k wensch U veel geluk,
Maur ik heb 't heusch weer veel te druk
Want op 't Congres, dat nu begint.
Spreek 'k over «Rechten van het kind".
Een Parijsch ingenieur beweert oen schip
te hebben uitgevonden, dat 1000 Kilometer
in 'tuur zou kunnen iciopen met het zelfde
gemak als thans schepen varen met een
vaart van 30 a 35 Kilometer ln 'tuur. Men
zou in de toekomst kunnen koffiedrinken te
Londen en den zelfden dag, na een oceaan-
reisje, het middagmaal gebruiken toNew-Yoik.
