ïssusSSÏÏZ*-**
bijzondere onderwijzers. Dat kan bij zonderen
oSderwijzers ten goede komen en daardoor ook
aan het geheele onderwijs.
In de derde plaats doet het goed dat een
woord gesproken is over de rechtspositie van
den bijzonder onderwijzer al is dit diegro >t te
kool die ooit verkocht is. Doch a gee t he
woord iu de practijk niets toch doet het hier
:;T omdat het nu van de agitatie der be
rokkenen afhangt het woord ïuhoud te geven.
En im i. het met de voordeelen afgeloopen.
Was de rest nu nog maar zoo cat door amen
dementen de zaak in het reine wa8 br™gen,
dan zou de onderwijs-novelle nog niet zoo ab
soluut te veroordeelenzijn. Een krachtige agitata
zou dan wel verbetering in de goede richting
ten gevolge kunnen hebben. Maar spr. is van
oordeel dat het huidige ontwerp inboten e
opzicht is te verbeteren, vegena de alles be-
t°kSd"T"ont-3uiSi? voor
„ooe.eo woord, docb dit is goen lioo.dfout
immers door een amendement ir. dit euvel te
"S de regeling der «"Mf
teliik iu prijs gegeven dan zou dat een mee
sterUiken iSttegiichen zet zijn, om zoo de
aandacht of te leiden van de hoofdzaak naar
een gemakkelijk te verhelpen b.jzaak.
Door een zeer loyale regeling zou de opo
sitie dun gebroken worden.
Doch nu de gebreken. In de eerste plaats
schaadt deze novelle het gehalte, de inner
lijke deugdelijkheid en wa-.rde de, arbeiders in
d°Deh°ontwerper is iemand van groot Ulent,
die ook graag napraat. Met een ongekende han
digheid heeft hij zeer begeerde en hoogst
voortreffelijke dingen uit het onderwijsvrm^stuk
weten op Ie pakken om ze in zeer na
deelige bestanddeelen om te werken.
Er is wat geweeklaagd over de examens.
Niemand begeert ze feitelijk. De D. v. n- o.
cn het n. o. g. zijn in deze tot overeenstem
ming gekomen en 'hebben geconstateerd in een
adres aan de Kamers dat niemand ineer ge
schikt is om de waarde van jongelui te bepalen,
dun hij die er voortdurend mede verkeert en
hen in de klasse gadeslaat. Dientengevolge
adviseerden beide lichamen tot invoering van
het ius promovendi. Yivat. De ontwerper zeg
gii wilt het. welnu gij zult het hebben. En
nu wordt het jus promovendi toegekend aan
allerlei inrichtingen.
Haar dat is de bedoeling met, en op dez,e
wijze wordt het onderwijs niet gebaad. Er is
eene conditio sine qua non, wil het |U8 pro«n-
vendi een onderwijsl.elang zijn-En^e'mod-
zakelijke voorwaarde is: voortreffelijke inge
richte opleidingsinrichtingen.
Nu is er nog drieërlei opleiding.
De t-eumans opleiding, waar een leeraarden
kweekeling gaar stooft, een algemeen alge-
St mrthe°d«, veeris de opleiding door nor-
maslscholen, waar oen aantal leeraren na «f-
loop hunner dagtaak op de weinig geschikte
uren van den dag een klasse klaarstomen en
de opleiding door kweekscholen, de cenigeaan
bevelenswaardige, omdat slechts dan de leer
lingen op de beste uren van den dag door lee
raren wier taak hunne hoofdtaak is, worden
°^\Vordt nu het jus promovendi ingevoerd dan
moet onverbiddelijke eiscli zijn, ce inschatting
der beide eerstgenoemde opleidings-inethocen.
Doch dit alleen is niet voldoende. De over
blijvende categorie, de kweekscholen moeten
aan de zeer hooge eischen cie aan zulke op-
leidiugsinriclitingen nu rccus gesteld worden.
Thans zijn er een dertiental, docb indien de
- novelle haar begeerd slot krijgt, dan zullen
zij in grooten getale uit den grond rijzen. De
minimum eischen zullen in de p.actyk normaal-
eischen worden en het staat dus te yreeuen dat
de noodzakelijke voorwaarde - een deugdelijke
inrichting niet zal worden verkregen.
Het jus promovendi, (met een slappe comen-
tent) zal echter worden gecchonken zelfs aan
inlichtingen die nog minder zijn als onze ll.JN.ö.
'tls al voldoende als er vier leeraren zijn.
Zij kunnen behalve de f70.- per lesuur een
kleine f 10 000 krijgen uit de staatskas.
'tZal er de dogmatische kweekscholen met
om te doen zijn, dat er flinke onderwijsmannen
gevormd w *rden, doch alleen het klaarstooven
van jongelingen van bepaald gehalte en dog
matische kleur.
Doch er is nog lakenswaardiger regeling. De
leeraren die krachtens het jus promovendi, ook
de examinotoren zijn, krijgen voor eiken ge
slaagden leerliug f'ÖUO.
Wat moet dat worden in twij.elachtige ge
vallen. Indien de leerling niet slaagt is dat een
schadepost voor een geheel jaar van 1 «OU.
Terecht wordt gevreesd dat op een dergelijke
wijze tot een verkeerde practijk den weg ge
wezen wordt.
In de tweede plaats is het ontwerp onaan
nemelijk om de wijze waarop de maatschappe
lijke positie van de arbeiders in de school word t
geve"eld. Het voorge-ehreven wettelijk mini
mum wordt ui'gekcerd, niet aan de onder wijzers
voor wie het bestemd is, maar aan de school
besturen
En alleen op deze éone voorwaarde ge
raadt het iu geen twintigeeue kwitantie.
Waar in onzen modernen Staat door een Heken-
knmer.de halve centen worden opgeteld, daar
is het zielsroerend een dergelijke patriachale
regeling voor te stellen.
f20000CO wordt zóo gegeven aan de bij
zondere schoolbesturen zonder dat men de waar
borgen ontvangt, dat inderdaad dit geld den
onderwijzers ten goede komt.
Vóór van dit punt wordt afgestapt moet nog
even een lichtstraaltje doorschijnen, n.l. tot
verhoogde minimum voor schoolhoofden in
plaatsen van grooten omvang. Dat is inder
daad een lichtstraaltje, maar het is een psy
chologisch raadsel waarom wel de hoofden,
doch niet de ouderwijzers in de verhoogde
minimum worden betrokken, of zou het zijn
omdat de toestand dier laatste zoo erbarmelijk
slecht is, dat een verhoogd minimum hem toch
nog geen uitkomst kan geven (Applaus).
Dit is een vorige-eeuwsche regeling.
De derde reden waarom deze novelle tot
verslechtering van het onderwijs leidt is
dat de toestand waaronder den leerlingen het
onderwijs zullen ontvangen zoo ernstig zullen
verslechteren.
Indien van 25 leerlingen eene school wordt
verlangd, zal de Staat medewerken. Nu zullen
dus, in aanmerking genomen den kleurenrijk
dom van ons volk, de kleine schooltjes als
paddestoelen uit den grond rijzen. Nu is het
technisch onjuist te beweren, dat kleine scholen
persé slecht zijn. Scholen als van de nieuwe
schoolvereeniging te Amsterdam, iurichtingen
als die wnar prof. Fabius, dr. Kuyper, jhr.
mr. de Savornin Lobman hunne kinderen naar
toe zenden en waar 25 leerlingen worden on
derwezen door 4 onderwijzers, zeker die kunnen
goed zijn.
Doch wat moet er te recht komen van de
schooltjes waar eea enkele onderwijzer aan alle
leerlingen, dus aan kinderen met de meest uit-
eenloopende vorderingen, onderricht moet geven.
Als het den heeven werkelijk te doen was om
onderwijsverbetering, dan hadde i zij gemaakt,
dat niet de school voor het volk eene school
met een enkele leerkracht werd, eene verknoeide
inrichting dus waarheen de Christelijke heeren
hnn eigen kinderen niet zouden willen zenden,
maar die nu ze voor het plebs is zeker goed
genoeg is.
Zoo wordt ons onderwijs verknoeid van Ma
hay af heeft men gewerkt tot verslechtering
van ons onderwijs en steeds klonk het nitden
mond èu van leiders, ü;i van de bijzondere
schoolbesturen, het is te duur. Het onderwijs
werd door hen verlaagd tot eene philautropi-
sche instelling.
Pestalozzi, door de christelijke heeren nage
praat, maar nooit nagedaan, eischte voor ieder
kind in de maatschappij liet recht op, dat het
tot de meest volledige ontwikkeling van al zijn
krachten en gavei een onderwijs dat het beste
in lien wakker roept, opdat kunne blijken in
welke richting het zich zal ontwikkelen maar
daarom ook behooren alle Lindereu een vol
komen gelijk ouderwijs te ontvangen.
In zijn zwanezang eischt deze groot opvoed
kundige, een gelijke school voor allen opdat
kan blijken welke krachten aan de maatschappij
kunnen worden opgeleverd voor de voor hen
meest geschikte plaatsen. Daartoe alleen wordt
gehandeld in het waarachtig belang der gemeen
schap. Het is den armsten kinderen de grootste
weldaad, die men hen kan bewijzen goed
onderwijs te doen geven, (applaur).
Ook het gemis aan voldoende toezicht is een
bezwaar, waardoor de bijzondere scholen nooit
zullen gaan voldoen aan redelijk gestelde eischen.
Er is nog een groot euvel, dat niet gelegen
is in een deel der novelle.
Het is het gemis eener afdoende regeling
der liuancieele verhoudingen tusschen gemeente
eu onderwijs.
Van alle zijden wordt in deze materie op
wetswijziging aangedrongen om zoo den zwaren
lust van sommige gemcenlen al te wentelen en
meer gelijkmatig te verdeelen over het geheele
rijk. Wat heeft nu de ontwerper der onderwijs-
novelle gedaan Hij wilde wel deze aangelegen
heid regelen, en tegemoet komen in het bezwaar
dat tengevolge der rijkswetgeving op de ge
meen ten steeds klimmende lasten worden gelegd.
Wat dus de gemeente door het onderwijs
meer moeten uitgeven, wordt hen door het rijk
vergoed, doch de gemeenten zullen dat bedrag
aan de uitkeeringen der belastingopbrengst
minder ontvangen. M. a. w. wat met de eene
hand gegeven wordt, neemt de andere hand
terug.
De zet is mce»terlijk, en voor dezen niet
uitgevonden.
Ten slotte nog dit. Tot op heden is de
openbare school de sleepboot geweest der bij
zondere.
De hooge eischen waarin zij voldeed bracht
eene concurrentie teweeg, die vooral het bij
zonder onderwijs ten goede kwam. Doch wat
zal bij de inwerkingtreding der onderwijsno-
velle plaats hebben, juist wie in het belang
van het onderwijs het minste doet wordt de
sleepboot. Men zal streven naar het bereiken
van het wettelijk minimum, want dat is vol
doende om do gelden binnen te krijgen en dan
kost het onderwijs het minste.
Van de beide takken van onderwijs zal het
bijzondere de groote rem worden, daar het slechts
deprimeerend zal werken.
De innerlijke begeerte voor het onderwijs zoo
goed mogelijk te doen zijn, deze drijfkracht
bestaat niet, waar net eenigs'e streven is, on
derwijs van een bepaalde dogmatische kleur te
hebben. De uitlatingen van minister Kuyper
i nelijke verdraagzaamheid driedaldecn ui{i,vtin-
op de bijzondere scho1*" W.e"elichting, als het
gen in de memorie édelen vooronder-
°£r S. «rt.XV»
hel plebs, van het rag»'„„jeredan
Spt. "Vide «toB»
deze zijn \N aai de vwre» bevatten,
slechts enkele kleine verbetering
die echter overheerscht wordena ^der-
schadelijke regelingen, waard^r ImrheU^
wijs een onraenschelijk nadeel wo o
«L aij het ™t^%Stemi,
achtig streven om het onderwijs
X ï-gXTTèinemelijkheia
schuilt inTreoudfbuten, die niet door amende-
XSA" SVTe^Se" «"tabt-rt
ieder er airtT niet alle hrach. e» klem tegen
"tVw uur werd e.uige annuten gepauseerd
waarna de heer üerhard het tweede gedeelte
«E j&^oorgefcgd in «-***£
der rede, strekkend om uit een onderwijskundig
oottPunt do novelle absoluut verwerpelijk
verklaren, werd opzettelijk geheel afgescheide
van de vraag welk onderwijs het beste is by
zonder êïTeutrtml, gekleurd of
en daarom wenscht spr. in het tweede deel
ziiner rede uit een te zetten, waarom de nou
Se school voor ons volk de eemg goede
Twee redenen nopen spr. aldus zijn onder
werp te behandelen.
Vooreerst de verkondigde meening dut neu
traal-onderwijs een fictie is.
Zoo moest spr. in het Zmder van eouranta
gespuis, dat in zijn zelfgenoegsaauihe-dl v.oor
de parochie waarvoor het tcbrj.t de tegen3.u
ders, als pagauisten, socialisten, anarchisten ol
wat dan ook uitmakend, als evenknie»» van de
duivel verketteren, de vraag hooren, hoe kan
iemand neutraal zijn, immers is het een man
van overtuiging en karakter, dan zal in he
sterk de begeerte leven om zijn leerlingen i
die overtuiging deelachtig te maken,
clusie is voor de kand liggend: een neutraal
mensch is iemand zonder karakter of zonder
overtuiging. Ook het gevolg ligt ,0?r^Vf'
een neutraal onderwijzer ïuaakt zich huldig
plichtsverzaking, daar hij art. 33 niet kan na-
Mt alles wettigt zeer zeker joornemen
om thans publiek te onderzoeken, of een neutraal
onderwijzer werkelijk zoo is als de tegenstanders
hem voorstellen.
De tegenstanders beroepen zich zelfs op iemand
als de half paganist Al. Pierson, maar dat is,
hoe Knap Al. Pierson overigens ook zijn moge
geen autoriteit. Van hen die van de
padagogiek weinig afweten, is het verklaaibiuu
dit zij een ongunstig oordeel vellen.
Om de neutraliteit der openbare school goed
te begrijpen moeien wij een blik slaan iu de
geschiedenis van het onderwijs mon8.la"d'e.
die geschiedenis geeft verrassende dingen te
Zl Mannen ah Savornin Lohman die toch vol
doende historiekennis bezitten, geven toch yau
de historie van ons onderwijs totaal onjuiste
V0Zb1t?11 beweerde men dat de neutrale school
tot macht eu invloed was gekomen door den
invloed der moderne predikanten. Dit is echtci
in strijd met de werkelijkheid. i
•tls een eigenaardig teit, maar nimmer is in
eenig land zoo slecht gezorgd voor het onderwijs
als in dagen van voorspoed, nimmer werd vooi
het ouderwijs grooter zorg gedragen dan in
dagen van ellende en tegenspoed.
Tijdens Karei V en Philips IlmdenbO-jangen
Oorlog door de zorgen van de Staten kenoraul
beleefde hot onderwijs een zeldzamen bloei,
maar iu de bloeiperiode ging de zorg verslappen
en in het laatst der 1». eeuw was aan het
onderwijs niets meer te verslechteren, in üe
18. eeuw was de kerk de heersoheressen en als
de kerk heesehte was het met het onderwijs
jammeren. Dr revolutie de veel gesmade revo
lutie kon slechts verbetering brengen, in ae
laatste 15 jaren der 1». eeuw verrezen maat
schappijen en genootschappen om tot een beteieu
toestand te geraken. Die hulp was onvoldoende.
Eerst de Bataafsche republiek kon in den treu-
rigen toestand verbetering brengen.
De „Grondbeginselen"' voor de republiek be
vatten hei denkbeeld, dat de Staat het onderwijs
zou beheerschen door afzonderlijke wetten, die
voor hetgeheele onderwijs van kracht zouden zijn.
Dat was de goede stap; alle onderwijs staatszorg.
De gevolgen bleven niet uit, want dank zij
de onderwijswet van IdOO steeg het onderwijs
tot zoo'n grooten bloei, dat wij in de eerste
helft der 19e eeuw aan den spits kwamen te
staan van alle beschaafde Europeesche staten -
als spr. hier het woord revolutie gebruikt wil
hij er nadrukkelijk op wijzen, dat een revolutie
wel toestanden doch niet de menschcn zelf ver
anderen kan, (de grondfout der antirovolution-
"'"in 1806 dan kreeg men allerwege de Chris-
lijke scholen, wel te vorstaan geen calvinistische
scholen, daarvoor waren de roomschcn te sterk
te Amsterdam, waar hij krachtens zijn bemin- en poganisten kende men toen nog niet.
onderwezen werk*. Roll„„,-l,en
l)e onverzoenlglie l a» tl,mis,
en Calvinisten. do f,™. lcer8tellig onderwijs,
veroorzaakt het verbod vim leerstel
Hier zit dus i e dr^ven Jev moderne pre-
Lobman, dat niet het ar j^e„ Calvinislcn on
dikaiiten de k balanceerendo macht eener
Koomschen juist ce en eencr tanoudo
opkomende Jeu^Nwt^ dat de school niet do
oude, de ooi zaak kerkelijke payDj-
kleur ontving der heets kerkc|,,ke
Deze gunstige toesta^ regende dan
allerminst naai de nog met
ook klachten by Wdtam L J» ]n ,824
onvevantwooidely nit,uwe omlenvijswot to
gilf Z. M ah ,k ontwerp cellier niets icrec 't
ontwerpen, van weiu 'm te„ emdo n ad
kwam. J" 18^tnde leerboeken niets zouden
het besluit, dat ae Kj, W;VS met do
mogen V"®'" nnder en du» muwloot
ovortvugmg ee"
neutraliteit»-!0!11111'0 voor ilo enrelo
™ji klSSteia.» echter niet op,i..«g«»-
deel vermeerderden. j k to) itgenomen,
1„ lMZweviln»'10 'fS, 'ïorIee°ae, «11»
dat cl he geestelijho gebezigd»
boete», gezang611 enz. °1> ^.„„do
m»gcn naïef dor-en. Het getuigt «an de
dingen, f1 J liogie dier dagen, dut alle
groote hiiiitei,„dcn werdou ovorplal.t.
Sn,„toot geveif1 kan wel be-
En er was nat t p yan yan do
gviipen dat jnp l adeinende werkjes, de katUo-
J C'! pil wat too verplak ken ha.Ulen. Uo
heken heil «at dwotsherzieniugvau
sukkelde men «>j b ,,,4 („ioaw
jst» waarin, m het rk,a:ttd.
m f'ftrjïU lieer i het politieke gc-
bartewar om *'e »ch°°!' h*u' het onderwij. zo'ven
rustig kunnen ,v001f onderwijs betoekent niets
S'ï f iX de rtiSieui kreeg endcr-
anders dan a.it n tc roepC11) mge-
wijsjiuacht.ngen mits voldoende
ncht ii gc" ^et ,e sU.Ho„ bepalingen.
aa" .i yan ma eischte een meuwo
De Orendwet v«n on,
r";3 ':J g.-en k:.!derkcrkelak.n
ffep in hoofdzaak over do raag boe
?"f? ti Se vrijiieid van hot onderwijs m
11 brengen met den ciseh van art. 'tH,
1" ie overheid 'voldoei.d lager ondorwg» moest
2 5;; dan een schoei hebben to gankelijk
"ï,;3 daarin niets mortal loeren wal in-
atriid is met tl» occi ireding vnn andere donken.
den was de cloriclilon al erg genoeg 11
werd neg bepaald dat «mvoord..
tl,„.ine eerbied moest koestelen.
Bil was toch te verachnkkeluk in het oog
der clericalen. Uoe zou een joodscb hoofd d»r
•X K "ton'het'van'de anti-revolntionaire
i zii noemde zich toen nog mol zoo, maai (.aai
verandert de zaak niet om, goeisckt
dat zij eerbied inboezemden v"or !1.1 j
leer die beelden aanWl enz enz (.men h.
in een rapport aan NViUen 111 ^r?
formule ze'fs een verloochening \aii het .ns-
teliik karakter der natie te imcmcu.
Art 194. was in diens oog (Groen) vcivakt mn
van den godsdienst der nat'1' cn prys geven
van wat den Christen m de opvoeding wotsehl
aan de Roomschen.
Uit het bovenstaande blij -t dus hoe den* u-
tralo school het resultaat was van den >tnj.l
tusschen roomschen en calvinisten.
Buiten (le kibbelende partijen was ccn gi-ue
schare, voovwie in do sclioolstnjd het omlevnijs
hoofdzaak was. Zij begeerden ecu fjn.ai-M'liool
vrij van den verder.elijken invloed der Ucru.
Dat was een geluk voor ee iieuira e school.
Do groote onderwijsmannen hielden vast aan
een Staatsschool en die ahool was neutraal.
Wat hebben wij nu onder dat neutraal te
verstaan. Over die vraagris de litteratuur Icjjio,
vooral in de jaren '66—70.
Men debuteerde en disputeerde zonder einde
en de neutraliteit werd gezocht in het niet
meen zeggen van dit - niet mogen zeggen
van dat, het niet mogen uitspreken van .leze
meening, bet mot kenbaar maken van gene.
Spr.doet eenige grepen uit de litteratuur
dier dagen cn komt tot de conclusie, dat de
neutraliteit werd gezocht in het negatieve. ..dit
mag je niet zeggen" terwijl niemand zich af
vroeg of hetgeen niet gezegd mocht weiden
wel behoorde tot de voor een kind geschikto
leerstof.
Nog geen veertig jaar geleden kibbelde men
over de beteekenis van „neutraal" zonder in
hot oog to houden, de veel gewichtiger vraag
„wat mag wel onderwezen worden".
Het criterium ligt dan ook elders, en wel
daar: Het kind heeft recht op Omi eigen ont
wikkeling. De vader doet hel kind onrecht liet
tot een model naar zijn begeeron te maken.
Het onderwijs evenzeer licol't slechts deze taak:
Geef het kind wat des kinds is.
Welnu de eerbied voor het kind eiscllt, dat
men het niet komt vermoeien met al die diep
zinnige disputen, die zelfs do groote niet be
grijpen, de eerbied voor het kind eischt eene
leiding, waarbij het zich vryuit kun outwikke-
