Dinsdag 24
Januari 1911.
No. 7923.
60e Jaargang.
FIRMA A. H VAN CLEEFF
AMERSFOORT.
Verschijnt Dinsdag Donderdag- en Zaterdagmiddag. Abonnement per 3 maanden f\.—
franco per post f 1.15. Advertentiën 16 regels 60 cent; elke regel meer 10cent. Bij regel-
abonnement reductie, waarvan tarief op aanvraag kosteloos. Legale, officieële- en onteigenings-
advertentiën per regel 45 cent. Beolames 4—5 regels f 4.25, elke regel meer f 0.25. Groote
letters naar plaatsruimte. Bewijsnummers naar buiten worden in rekening gobracht en kosten
evenals afzonderlijke nummers 40 cent.
Bij advertentiën van buiten de stad worden de incasseerko^ten in rekening gebracht.
KORTEGRACHT 9
Postbus 1
Telefoon 19(
KENNISGEVING.
De BURGEMEESTER van AMERSFOORT
Brengt ter kennis van de ingezetenen dezer
Gemeente, dat het door den Directeur van 's
Rijks directe belastingen, enz. te Utrecht execu-
toor verklaard kohier No. 5 van de
Bedrijfsbelasting
over het dienstjaar 1910/1911 aan den Ontvan
ger van '8 Rijks directe belastingen alhier is
ter band gesteld, aan wien ieder verplicht is,
zijnen aanslag op den bij de wet bepaalden voet
te voldoen.
Gedaan en op de daarvoor gebruikelijke plaat
sen aangeplakt te Amersfoort den 21 Januari 1911.
De Burgemeester voornoemd,
WUIJTIERS.
Electrische energie.
Zeer velen hadden gehoor gegeven aan de
uitnoodiging van „Handel en Nijverheid" tot
het bijwonen der voordracht, welke de heer
Job. C. van Dooren, technisch directeur der
electrische centrale te Scbeveningen, gisteravond
hield in de groote zaal van „De Vereeniging"
over: electrische energie en haar toepassing.
We merkten o. m. op den Wethouder van
Openbare werken en den Gemeente-secretaris,
vele Raadsleden, den Gemeente-architect en den
Directeur van het gas- en waterleidingsbedrijf.
De heer Van Duinen sprak als Voorzitter
van H. <fc N. een kort welkomstwoord, waarin
hij herinnerde, dat in Pers en gesprekken den
boventoon voert het onderwerp, dat de heer
Van Dooren zal bespreken.
De heer Van Dooren, hierna het woord
verkrijgend, zeide, dat toen hij van het Bestuur
van H. N. de uitnoodiging ontving een lezing
te houden over de vraag of de belangen der
Gemeente Amersfoort zouden gediend zijn met
de mogelijkheid, te beschikken over el. energie
voor licht en kracht, hij een oogenblik aarzelde,
hierop in te gaan èn omdat de tyd van voor
bereiding zoo kort was èn omdat een lezing
met lichtbeelden betei zou hebben beklijfd.
Het geldt hier een vraagstuk waarop het
antwoord moeilijker is te geven dan men op-
Crvlakkig meent. Kon de Gemeente zonder de
iten voor een eigeD el. bedrijf, tegen aanneem-
lyken prijs de beschikking krijgen over el.
energie, dan ware het antwoord niet moeilijk
en zon het luiden: „gryp met beide handen
die gelegenheid aan".
Thans echter dienen ernstig overwogen de
voor-en de nadeelen, verbonden aan de inrich
ting eener eigen el. centrale en moeten behan
deld deze vragen:
Welke zijn de belangen, verbonden aan de
beschikking over energie
Op welke wijze kan Amersfoort tot die be
schikking geraken?
Er is een tijd geweest, waarin het menschdom
de electriciteit behandelde met zekeren eerbied
en niets begreep van haar wondere werking.
Naarmate echter de el. stroom steeds meer werd
toegepast, rypte, langzaam doch zeker, de over
tuiging, dal een nieuwe hulpbron was aange
boord, die de steeds Btijgende behoeften van
het menschdom de behulpzame hand zou bieden
en toen de meer tastbare voordeelen van boog-
en gloeilicht, de toepassing der electro-motoren,
het gebruik voor "srwarming en geneeskunde
meer algemeen bekend werden, veranderde de
bewondering in steeds grooter belangstelling.
Duiiachland heeft meer dan eenig under land
voortgebracht de pioniers der practieche toepas
sing. De eerste grootere centrale is dan ook op
gericht te Berlijn in 1884; einde 1910 waren
er in Duitschland 2858 el. centrales, welke in
6470 Gemeenten stroom leveren voor: 16 mil-
lioen gloeilampen, 271 000 booglampen, 58000
kook- en verwarmingstoestellen, 1 millioen P.S.
aan electro-motoren en 830000 aan trams.*)
Nederland heeft thans 30 el. centrales, terwijl
staan opgericht te worden Usberland-centrules
voor de geheele Provincie Groningen, de Zaan
streek, Z#olle-Deventer, de Peel, een deel ven
Overijsel, West-Brieslaod e. a.
De voordeelen van el. licht behoeven wel niet
meer genoemd (hitte-uitslraling gereduceerd tot
minimum, geen verontreiniging lucht in vertrek
door verbrandinga-producten, geen gevaar ver
stikking of ontplofhug, minimum-brandgevaar,
oneindig gemakkelijker bediening, geen suizen
Bij alle cijfers in dit verslag leze men:
ongeveer.
of flikkeren, enz.). Het meest kwamen deze voor
deelen tot hun recht door de metaaldraad-lamp,
door welke de prijs van el. licht daar vóór
luxe-licht meer in overeenstemming kwam
met dien van de andere lichtbronnen.
Spr. zette nu uiteen het verschil tusschen
kooldruad-lamp en metaaldraad-lamp. Het
stroomverbruik der kool-lamp bedraagt 3.5 Watt
psr norraaalkaarsdat der metaal-lamp 1.1 Walt
dus slechts 30 pCt.
Spr. stond nu even stil bij de vergelijking in
de circulaire van het Gemeentebestuur tusscnen
gasgloeilicht en el. licht en zeide, dat het on
doenlijk is, beide in kaarsensterkte met elkaar
te vergelijken, vooral omdat de lichtkracht van
bet gloeikousje zoo weinig constant is. De onder
vinding bij het gebruik is de eenig juiste maat
staf en mijn ervaring heeft me geleerd, dat een
metaaldraad-lamp van 50 kaarsen een in goede
conditie verkeerend gloeikousje volkomen kan
vervangen, al wordt ook voor zoo'n kousje een
lichtstrekte aangegeven van 75 a 100 normaal-
kaarsen. Zulk een koqsje verbruikt per uur 100 a
120 Liter gas d.i. gemiddeld, Dij goede en minder
goede conditie. Neem als gemiddelde dus 110 L.
dan kost zoo n lichtbron bij 7.5 per Btère aan gas
0.825 cent per uur. Een metaallamp van 50 nor
maalkaarsen gebruikt 55 Watt en kost bij een
stroomprijs van zelfs 20 cent 1.1 cent. is de
Btroomprijs 15 cent de vrijwel normale
dan kost ook de metaal-lamp 0.825 cent per uur.
Bij den stroomprijs voor Den Haag 20 cent
voor de eerste 500 en 8 cent voor de volgende
verbruiksuren, dus gemiddeld 14 a 16 cent
betaalt men voor el. licht niet meer dan voor
gaB, waarvan de prijs daar is 6 cent per stère.
Ook is men Bpaarzamer met el. licht (even
aan- en uitdraaien), is er geen vervluchtiging
als bij gas.
Ook prof. Van Swaay, uit Delft, komt in zijn
rapport voor Tilburg tot de conclusie dat gas
licht (prijs 7 ct.) en electrisch licht (18 ct.)
even duur is:
De practijk leert, dan ook, dat men deze
ongelijksoortige eenheden kan vergelijken.
Ook de cijfers, in de circulaire genoemd voor
Sas- en electro-motoren, zijn onjuist. Immers
et gasverbruik is te laug aangenomen.
Wanneer men spreekt van een gasverbruik
van 500 a 550 L. per paardekracbts-uur dan
kun alléén bedoeld zijn het verbruik bij nagenoeg
volle belasting van den motor, hetgeen vrijwel
nergens plaats heeft, doch inderdaad kan ge
schat op 700 a 800 L., hetgeen bij een gasprijs
van 5.5 cent komt op 3.85 a 4.4 cent per P.K.-uur.
De grootste factor is echter de aanschaffing
een gas-motor kost 4 a 5 maal meer dan een
electro-motor, terwijl onderhoud en olieverbruik
bij den eerste aanmerkelijk hooger zijn dan bij
den laatste, zoodat by een stroomprijs van 10
cent per K. W. U. den normaal-prijs voor
het klein-bedrijf de exploitatie-kosten van
den electro-motor lager reeds lager worden dan
die van den gas-motor.
Om dit feil te constateeren, liet spr.-in de
Scheveningsche centrale vier zeer goede motoren
van 400 P.K. zooveel mogelijk belast loopen en
ervoer, dat zij nog 800 a 950 L. gas per uur
gebruikten.
Een andere vergelijking uit de practijk is de
volgende: een gas-motor van 12 P.K., kost
f2000, vordert per 500 uur f492, by 1000 uur
f579, by 2000 uur per jaar f753; een electro-
motor vaD 5 P.K. bij 500 uur f192, bij 1000
uur f356, by 2000 uur f686. De electro-motor
wint het dus verreweg bij kort bedrijf.
Spr. demonstreerde nu enkele krommen en
wel nil drie Gemeenten, die juist niet in de
allergunstigste conditie zijn, omdat de prijs der
el. energie er heelemual niet laag is (zooals te
Amsterdam 7 en 6 cent per K.W.U.).
Te Arnhem ging sedert 1902 de lyn der gas
motoren regelmatig naar boven lot 15 Mei 1907
el. energie werd verstrekt eu de electro-motoren
in hun plaats kwamen.
Zuudra 1 Januari 1909 te Groningen het el.
bedrijf werd geopend, daalde ook daar het gas
verbruik voor motoren.
Eveneens is te Haarlem de toepassing van el.
kracht aanmerkelijk gestegen.
Een en ander buiten de el. trams.
De Ueberland-centrale te Gneiaenau heefteen
diepgaande studie gemuakt van de vraag waarom
het el. bedryt zulk een enorme vlucht neemt
Wie een gaB-motor van 5 of 10 P.K. heeft,
weet welk een manoeuvre het is, dien in gang
I te zetten en hoe men, om het gevaar, hem liever
onbelast laat loopen, dus gas doet verbruiken,
dan hem stop te zetten. Een klein kind kan
den electro-motor bedienen.
De centrale te Gneisenau nu deed daghelder
uitkomen de voordeelen van den electro-motor.
Bakkers bezigen dien vooral voor het deeg-
kneden en volstaan met gemiddeld 2 P.K. De
kosten, inclusief afschrijving kneed-machine,
bedragen gemiddeld f150 per jaar, waarbij dan
wegvalt f600 voor een knecht met zijn logies.
Slagers gebruiken hem voor bak-, meng- en
stop-machine. Een 2 P.K.-motor kost hun, met
afschrijving, enz., f125 per jaar. Buitendien
krijgen zij in veel korter tijd een veel gröoter
quantum.
Timmerlieden en meubelmakers passen hem
toe voor zaag-, schuur-, wrijf- en frais-machir.es
en betalen per P.K. een f 19 per jaar. De meeste
timmerlieden bezigen een 7.5 P.K. motor.
By 290 werkdagen per jaar, een stroomprijs
van 8.5 cent, een arbeidsdag van 8 uur en 6.3
K.W. zouden de onkosten bedragen f 1242.36;
doch in werkelijkheid zijn deze slechts f252
Eier jaar omdat de electro-motor nooit onbelaBt
oopteen besparing dns van f1000 per jaar.
Smids, die 1.5 toi 3 P.K. bezigen, sparen per
jaar f400 a f450; wasscherijen eveneens f450.
Over vier bedryfsjaren betaalden
42 bakkere per jaar en per P.K. f 18
31 slagers 8 50
42 timmerlieden 15.50
20 smeden „44.50
10 wasscherijen 49.50.
Anderhalf jaar geleden is aan spr. opgedragen
een centrale te projecteeren voor het gedeelte
van de Peel, begrensd door Helmond, Deurne,
Venloo, Roermond, Weert en Eindhoven, welke
stroom zou leveren aan 42 Gemeenten. Er kwam
geen groote meewerking van de autoriteiten.
Toch werd besloten, door te gaan en te Eind
hoven en te Helmond provisorische centraal-
stations te bouwen. Allerlei bedryven werden
aangesloten, o.a. de weverij van de firma P. C.
van de Nahmer te Stratum, nadat deze was af
gebrand. Nu is een weverij een zeer gunstig be-
dryf voor el. kracht omdat de motor nagenoeg
steeds belast is en alles bijna constant doordraait.
Welnu, toen vóór den brand, het bedrijf kleiner
was, kostte de stoomkracht f5275 per juar.. Do
el. kracht kost thans f3500 aati stroom en
f800 aan rente en aflossing, samen dus f4300
per jaar. De firma heeft dus voor een stoom-
installatie van 120 a 150 P.K. geen kapitaal
behoeven vast te leggen va u een f 15 000 en
zij bespaart bovendien bijna f 1.200 per jaar.
Al deze controleerbare feiten moeten stemmen
tot ernstig nadenken.
En waar dagelijksch meer Gemeenten de
nieuwe drijfkracht verkrijgbaar stollen, hetzij
ze dit alleen doen dau weL in comoinatie met
anderen Gemeenten, dan is de vraag gewettigd
Is er geen gevaar voor een eenigazins omvang
rijke Gemeente als zij haar ingezetenen niet de
gelegenheid biedt, te genieten van deze nieuwe
bron van welvaart.
Waar tegeu aanneembare pry zen kan beschikt
over el. energie maken groot- en en klein-i ndu-
Btrie daarvan gaarne gebruik en de industrie,
welke uit bijzondere oorzaken niet gebonden is
aan de plaats, verlaten die, als el. kracht niet
wordt verschaft. Een gevaar dus; want zoo de
industrie al niet verdwijnt, zal zij verminderen.
Zij zal gaan naar een naburige Gemeente. Eeu
der eerste vragen ia dan ook reeds: kan ik te
nwent beschikken over el. energie.
Ook Amersfoort is dus verplicht, dit vraag -
stuk ernstig onder de oogen te zien.
Op welke wijze kan het geraken tot de oj-
lossing.
Er werd nu gepauzeerd en gelegenheid geg»-
ven, inlichtingen te vragen.
De heer Van der Wal zeide, dat Amers
foort nevens zijn gasbedryf een eigen waterlni-
ding wil maken en vroeg of het niet mogelijk
is, beide bedryven te combineeren met een iL
centrale.
Spr. meikte nog op, dat een el. centrale in
hoofdzaak wordt gedreven door stoom en vrteg
of ook gaskracht-inachines dit kunnen doen.
De heer Van Dooren vroeg verlof, djze
vragen >.traks te beantwoorden en eerst te ie-
handelen een hem in de pauze gedane vraag of
de Scheveningsche cijfers wel juist waren.
Welnu, de verrassingen wal brandstofverbruik
aangaat, zijn zelfs voor technici zeer groot Ik
moet thana cijfers citeeren uit hel hoofd.
Voor Wassenaar maakte ik een zuiggas in
stallatie ten behoeve van de el. centrale i oor
het villa-park, welke bijzonder slecht bela;t is
omdat slechts bij hooge uitzondering de villa's
vollen stroom gebruiken, terwijl deze toci te
allen tijde moet kunnen geleverd, omdat men
niet weet of deze of gene al dan niet een fe sstje
heeft. Welnu, per indic.iteur-paardekrachl ver
bruikt de fabriek 200 Gram anihraciet per uur,
terwijl de norm, bij regelmatige belasting is, 3
Kilo. Toch zijn de machines van „Wintert aür",
dus zeer goed.
De cijfers voor Scheveningen waren dar ook
werkelyk juist omdat de belasting daar gimid-
deld vrij goed is.
Op welke wijze nu kan Amersfoort el. eiergie
beschikbaar stellen.
Voor een Gemeente van middelmatige a om
vang, als Amersfoort wel is, is ook thacs nog,
na het invoeren der metaaldraad-lamp, dc vraag
of een el. centrale winst zal afwerpen net on
voorwaardelijk toestemmend te beantwoorden.
Ook te Amersfoort zal in de eerBte jarin met
verlies worden gewerkt en omdat de fins ncieele
draagkracht van Amersfoort niet ongelimiteerd
is, past hier eenbezint eer gij begint.
Echter kan een verstandige opzet vsel by-
dragen om het verlies te beperken tot een
minimum. Alle luxe dient dus vermedeo.
Beter is, het risico van een igeo bedrjfniet,
dan wel slechts voor een gedeelte op zich te
nemen.
En deze oplossing om den straks genoemden
30 Gemeenten het hoofd te bieden en de in dustrie
niet te zien verdwijnen, doch te zien koiaen, is
wel te vjnden.
Er zijn verschillende Ueberland-centr Ues in
wording, el. centrales die verschillende G imeen-
ten voorzien van el. stroom, welke goede coöpe
ratie de oplossing van het groote vraagstuk veel
vereenvoudigt. Indien ook Amersfoort zi< h kon
combineeren met andere Gemeenten, waie veel
gewonnen.
Intusschen is ook bier voorzichtighsid de
moeder der porseleinkast. Want het kon ter op
aan, hoe zich te combineeren, opdat aanneem
bare prijzen kunnen bedongen.
Een Ueberland-centrale, opgezet in een igszins
goede streek, heeft kans in zeer beperkt in tijd
een financieel succes te worden, hetgeen wel op
de eerste plaats blijkt uit de tarieven. D« Rnhr-
tbalsperre levert stroom voor 3.8 en 4 p.Vnnig,
dus nog geen 2.5 cent, per K. W. U.di Peel-
centrule levert licht voor 9 cent en klein-kracht
voor 5 cent per K. W. U. De groot-in iustrie
betaalt daar van 2 tot 5 cent per eenhei 1,
En ondanks die zeer lage prijzen is n )g een
zeer goede winst verzekerd.
Spr. deed na vele mededeelingen uit tf bellen,
waarbij o.a. bleek, dat de stroomprys, ii clusief
rente en aflossing, is voor Tilbnrg 10.2 cent,
voor Maastricht 13.96 cent, voor Delft 14 2 cent.
Volgens de tabellen van prof. Feldman vari
eerde de winst van Ueberland-centrahsa van
f 231000 in het eerste tot f 256 000 in het
aohtste jaar.
Het aansluiten op een gemeenschappelijke
centrale is dus het meest aanbevelensw lardig.
Wie kau daartoe voor Amersfoort de onder
handelingen voeren? Een onpartijdige, iemand
die geheel builen de partijen slaat, een geheel
onafhankelijk, adviseerend eleclro-techni ich in
genieur, wien in geen geval later de directie
I mag toevertrouwd.
Neem eens aan, dat het voor Amersfoi rt niet
I mogelijk is, zich aan te sluiten bij een bet taande
i coöperatie. Afstand is daarvoor geen beswaar;
I de Niagura-falls distribueert met '26 00O volta
J en denken we een3 aan de Ueberland-c intrale
