bijblad
Imtrsftonstle turnt
Stadsnieuws.
van de
uitgave van
N.V. de AMERSFOORTSCHE COURANT
voorheen Firma A, H. van CLEEFF
VAN_ZATBRDAG 6 DEC. 1913.
nSX We reeds meedeelden, ontvanct
Quick hier morgen de Tubanters, uit Enschede.
Hlf v -«g1at..naaï;öuick te Kampen.
Het Vijfde krijgt Rhenen te gast.
dinRei^0enSd?ga:ond in ^tgebouw van
v°Iksbond gehouden vergadering
van schildersgezellen besprak de heer H
ar o u w e r, Secretaris van den arbeid in
het aartsbisdom Utrecht, den lagen loonstan-
aaard hier ter stede en de actie om betere
arbeidsvoorwaarden te verkrijgen.
Na ampele besprekingen werd besloten
om te trachten, langs minnelijken weg de
1 atroonsvereeniging te bewegen een collec
tief arbeidscontract af te sluiten, waarin de
gezellen als voorwaarden wenschen, dat zal
worden bepaaldloon op i Januari a.s. 22
cent, op 1 April 23 cent, arbeidstijd 11 uur,
overwerk 25 pCt., nachtwerk 50 pCt. ver-
hooging, en opnaming van de bepalingen
van artt. 1638 c en d van het Arbeidscontract.
In de Donderdagavond gehouden vergade
ring der plaatselijke afdeeling van »Patrimo-
niumis definitief opgericht de woningbouw-
vereeniging «Patrimonium*,aanvankelijk met
30 leden.
Tot Bestuursleden werden gekozen de
heeren P. Graaf, VoorzitterA. den Hollan
der, Secretaris; Leijer, Penningmeester; P
Vredeling en J. Vonkeman, Commissarissen.
De heeren P. H. Dijksterhuis en P. J. van
den Hooff Jr. zullen de vereeniging dienen
van advies.
Statuten en Huishoudelijk reglement zul
len worden ontworpen, terwijl de verdere
werkzaamheden met kracht zullen worden
voortgezet.
De op 12 October 1856 opgerichte en
thans 1250 leden tellende vereeniging »De
Dageraad* hield Zondag in hotel Reichmann
haar jaarvergadering, welke werd bijgewoond
door 11 van de 16 afdeelingen.
Even na 10 uur sprak de heer D. Homer,
Voorzitter van de afdeel'ng Amersfoort, het
welkomstwoord en herinnerde daarin, dat
H. M. de Koningin openlijk adhxsie heeft
betuigd aan het doel der vereeniging toen
zij in de proclamatie van 17 November j.l.
schreef; »Èen krachtig streven naar zede
lijke en geestelijke verheffing heeft zich baan
gebroken* (instemming).
De heer W. Haver s, Voorzitter van de
vereeniging, herinnerde vervolgens, dat geen
jaarvergadering zóo is ingeluid door de be
vriende pers als deze. Het optreden der
vereeniging is inderdaad niet zonder invloed
geweest op het gedachtenleven van ons volk,
getuige der. uitslag van de jongste alge-
meene verkiezingen. Met trots mag terug
gezien op hetgeen is gewerktmet vertrou
wen kan de toekomst tegemoet getreden.
De hoofdzaak der beraadslagingen zal
hierover loopenkan de vereeniging haar
standpunt blijven innemen, dan wel behoort
haar grondslag veranderd.
In het laatste jaar zijn twee belangrijke
zaken op den voorgrond getredende quacstie
van den eedsdwang en de beweging voor
afscheiding van de kerk. Vooral de laatste
is reeds populair geworden, getuige de wijze
waarop de kerk uit den hoek komt.
Spr. besloot zijn rede met te herdenken
de leden, die de vereeniging door den dood
verloor, van welke mevrouw Haver stellig
de meest populaire was.
Hierna werd vastgesteld het jaarverslag.
De afdeeling Amsterdam, hoewel aan
nemend de goede trouw van het Hoofdbe
stuur, oefende scherpe critick op zijn beleid.
Terwijl Amsterdam iedere weck vergaderde,
kwam het Hoofdbestuur slechts 10. het Da-
gelijksch bestuur maar 15 maaibijeenmen ver
school zich achter gebrek aan middelen. Toch
wijst de balans een batig slot van f 356 aap-
Van den arbeid worden geen resultaten in
cijfers meegedeeld, bijvoorbeeld omtrent het
aantal van hen, die hun kerkelijk lidmaat
schap opzegden.
Amsterdam wilde deelnemen aan het con
gres voor kinderbescherming, doch het Hoofd
bestuur had daartegen bezwaren en weigerde
zelfs de circulaires door te zenden aan de
afdeelingen.
De afdeeling Gorredijk is opgeheven, ot-
schoon zij verleden jaar nog 31 leden telde.
Is getracht haar te behouden Het verslag
vermeldt daaromtrent niets.
Hoe staat het Hoofdbestuur tegenover de
onderwijs-politiek? Hoe met »De Vrije Ge
dachte* J
Purmerend is opgericht, doch Amsterdam
deed /8 van het werkook de oprichting
der afdeeling Amersfoort kan niet gebracht
op het conto van het Hoofdbestuur.
.Yoorzitter antwoordde, dat de
vereeniging door zijn Hoofdbestuur was ver
tegenwoordigd op het congres voor kinder
bescherming en dus de afdeelingen de kos
ten daarvoor konden besparen.
Ten opzichte van het zoover afgelegen
Gorredijk heeft het Hoofdbestuur slechts
schriftelijke pogingen aangewend.
Nopens de onderwijs-politiek heeft het
niet" gedaan om de eenvoudige reden, dat
het geenerlei opdracht had.
Als er weinig is gedaan, dan is dit te wij
ten aan de afdeelingen, die in gebreke ble
ven, krachtig mee te we; ken of het Hoofd
bestuur, dat slechts heeft uit te voeren het
geen het congres voorbereidt, gelegenheid
te geven om iets te doen.
De pogingen om te geraken tot fusie met
»De Vrije Gedachte* zijn tot dusver niet ge
slaagd. Evenwel zijn de onderhandelingen
nog geenszins afgebroken.
De rekening en verantwoording van den
Penningmeester ad f 1265.48 werd, conform
het advies der financieele commissie, goed
gekeurd. Het saldo ad f 356.28 bestaat feite
lijk uit voorschotten van Hoofdbestuursleden
tot een bedrag van f 300 en een zuiver over
schot van f6.28. Inderdaad waren dus de
financiën een beletsel voor het Hoofdbestuur
om veel te ondernemen.
Getracht zal worden om de afdeeling
•boekhandel* afzonderlijk te administreeren.
Ook zal voortaan een begrooting gemaakt
en het advies der financieele commissie in
den oproepingsbrief voor het congres opge
nomen worden, óok omtrent het financieel
beleid van het Hoofdbestuur.
De voorziening in vacaturesin hjt Hoofd
bestuur werd uitgesteld. De afdeelingen heb-
hebben een maand tijd om candidaten op te
geven en een maand daarna zal de stem
ming worden gehouden.
Aan de orde kwam hierna de bespreking
der motie, aangenomen in de openbare bij
eenkomst van vrijdenkers, op 4 Mei 1913
te Amsterdam gehouden, en luidende»Het
congres, gehoord het rapport der commissie,
benoemd door de vereeniging »De Dageraad*
tot het vinden van een gemeenschappelijken
grondslag van alle vrijdenkers in Nederland,
verklaart in te stemmen met de idee eener
federatieve organisatie en noodigt de veree
niging uit, de noodige stappen te doen om
die idee tot verwezenlijking te brengen*.
De afdeeling Amsterdam voegde bij
den beschrijvingsbrief een voorstel om de
uitnoodiging niet te aanvaarden. De heer
Croiset lichtte dit toe in een zeer lange, doch
keurige rede.
Dordrecht deed uitkomen, dat voorzit
het welzijn der vrijdenkers-beweging en dat
dus óf een federatie moet tot stand gebracht
óf de deuren van »De Dageraad* zoo ver
mogelijk moeten opengezet worden, opdat
allen in éen krachtige vereeniging kunnen
ijveren voor de verbreiding der vrije gedachte.
Vóór de pauze vroeg de heer F. Domela
Nieuw enhuis even de aandacht voor het
feit, dat nu 200 jaar geleden Diderot werd
geboren en achtte het gepast, aan zijn nage
dachtenis hulde en warme erkenning te
brengen (instemming).
Na de hervatting der vergadering, welke
van 1.10 tot 1.50 werd geschorst, werd de
discussie over de federatie voortgezet.
Den Haag verklaarde zich tegen fede
ratie.
De heer A. H. G e r h a r d wees er op,
dat er omtrent de motie, welke hij in 1911
zelf voorstelde, een geweldig misverstand
heerscht. Zij bedoelt niet anders danwil
»De Dageraad* stappen doen om te komen
tot een gemeenschappelijken grondslag voor
alle vrijdenkers, opdat dezen, van welke rich
ting ook, kunnen samenwerken. Dat is dus
geenszins de omzetting van deze vereeniging
in een federatie.
Overal buiten Nederland heeft men die
samenwerking van gansch autonome verce-
nigingen. De grondslag en de wijze van dat
samenwerken zijn later te regelen.
De heer Mendel pleitte mede vóór zoo
danige samenwerking, zoowel omdat »De
Dageraad* zich het monopolie van vrijden-
ken kan noch mag aanmatigen, ais omdat
zij geen soort vijandige houding mag aan
nemen tegenover anderen, die dergelijke
federatie voorbereide", wil het in ons land
niet gaan als in Frankrijk, waar de vrijden
kerij zooveel nadeel leed juist door gemis
aan samenwerking. Een heuglijk feit noemde
spr. het, dat de «Nieuwe Rotterd. Crt.« in
haar nummer van 27 November eindelijk
»Dc Dageraad* officieel heeft erkend. De
teekenen der tijden maken federatieve samen
werking onafwendbaar noodig.
De motie werd ten slotte verworpen met
39 tegen 35 stemmen.
Aan de orde was hierna een voorstel-
Amsterdam tot wijziging van art. 1 der
Statuten (thans luidende; De vereeniging
stelt zich ten doel dc bevordering der vrije
gedachte, tot zedelijke en verstandelijke ont
wikkeling van den mensch) inDe vereeni
ging stelt zich ten dool de bevordering der
vrije gedachte.
Dit voorstel werd aangenomen met 63
tegen 7 stemmen, terwijl een amendement-
dr. W. Meijer om de slotwoorden (tot zede
lijke en verstandelijke ontwikkeling van den
mensch) te behouden, werd verworpen met
51 tegen 20 stemmen en 1 blanco.
De heer Gerhard merkte op, dat hier
door de federatie metterdaad mogelijk is
geworden.
In verband hiermee zal art. 13 Statuten
nader worden geredigeerd.
Om 5 uur kwam aan de orde een voor
stel van het Hoofdbestuur om een fonds te
stichten, speciaal ten dienste van de propa
ganda voor de afscheiding van de kerkeen
afzonderlijke kas ten einde in verschillende
deelen des lands te kunnen ageeren. Het
bedrag en de werkwijze nader te regelen.
Het voorstel werd na eenige toelichting
aangenomen met aigemeene stemmen.
Hierna kwam aan de orde een voorstel
van het Hoofdbestuur om de wenschelijkheid
uit te spieken, dat de leden der vereeniging,
die tot nog toe verzuimden het lidmaatschap
van de kerk waartoe zij behoorden op te zeg
gen, dit alsnog doen, en dezen wensch ter
kennis te brengen van de leden en van hen,
die zich aanmelden voor het lidmaatschap.
De Voorzitter lichtte dit voorstel in
den breede toe en deed uitkomen, dat het
geenszins nieuw is en ieder vrij laat, dus
niet de verplichting oplegt. Vooral de sleur
is oorzaak, dat velen niet treden uit het kerk
verband en den schijn op zich laden, van
twee walletjes te willen eten.
Het werd aangenomen met 50 tegen 23
stemmen en eenige blanco's.
Een voorstel om een vrijdenkersblad uit
te geven, werd terug genomen; uitstel is
echter geen afstel verklaarde de voorstellende
afdeeling, Amersfoort.
Hierna werden samen aan de orde ge
steld een voorstel-Zwolle tot krachtige pro
paganda voor scheiding van kerk en Staat
en een voorstel-Groningen om in 1914 een
krachtige actie daarvoor te voeren een
poging dus, gelijk het in den beschrijvings
brief luidt, om aan de vereeniging een meer
aanvallend karakter te doen geven.
In het debat werd er op gewezen, dat te
veel wordt gekeken naar den gouden band,
j te weinig gedacht aan het kerkelijk huwe
lijk en de kerkelijke gebruiken bij vergade
ringen van provinciale en gemeentelijke li
chamen.
Om het vergevorderd uur werden beide
voorstellen terug genomen tot de volgende
vergadering, evenals een bespreking over
den eedsdwang zoowel bij strafzaken als ci
viele zaken, den ambtseed, enz. Inmiddels
zal getracht, dit vraagstuk door bevriende
Kamerleden aanhangig te maken in de Tweede
Kamer.
Evenzoo werden uitgesteld twee voorstel
len van dr. H. C. Muller nopens het ver
spreiden van geschriften en het zich bewe
gen ook op staatkundig terrein.
Om 6 uur kwam aan de orde de rond
vraag.
Zwolle verzocht het zenden der ge
schriften ook aan de provinciale pers, met
name in plaatsen waar een afdeeling is. Arn
hem pleitte voor reclame-biljetten in de
stations, vooral wat betreft het opzeggen van
het kerkelijk verband. Dordrecht ver
zocht, het volgende congres te houden te
DordrechtDen Helder deed een zelfde
verzoek voor Den Helder.
De Voorzitter deed toezegging, dat
het Hoofdbestuur de verzoeken en wenschen
zal overwegen en sloot hierna met de ge
bruikelijke plichtplegingen.
Volgens gebruik werd het congres inge
leid door een openbare vergadering, welke
Zaterdagavond in »Amicitia* gehouden en
flink bezocht werd.
Mevrouw Kapteyn—Muijsken hield daar
over Geestelijke evolutie en vrije gedachte*
een zeer schoone doch wel wat te veel
philosofische rede, waarvan het slot luidde:
wat wij zoeken en verlangen, is een juiste
hervorming der maatschappijwat wij willen,
is een nieuwe levenskans voor het individu.
Het maatschappelijk en zedelijk bewustzijn
staat voor een groote hernieuwing. De vrije
gedachte is de grondsteen, de scheppende
kracht der geestelijke evolutie.
De heer Jos. van Veen besprak daarna het
onderwerp: Hoe komt Nederland onder de
pink van Rome?
Spreker zeide, dat achter he) goud van
menigen godsdienst een bedoeling schuil
gaat. Godsdienst is de mooie voorzijde,
politiek de leelijke achterkant van de medaille.
Dat begrip »politiek* te verstaan naar den
grondvorm, het Grieksche woord »politeis«,
dat «burger* beteekent, en dus in den zin
van leiden en ook misleiden van de burgerij.
Om nu de leiding te krijgen, past de
Roomsche kerk toe het vredelievend binnen
dringen. de penetration pacifique, en daarna
het beheerschen der publieke opinie zoowel
door de pers als door het kloosterwezen.
Dr. W. Meijer, uit 's-Gravenhage, Onder
voorzitter der vereeniging, was de eenige
die gebruik maakte van de gelegenheid om
van gedachten te wisselen.
Spr. kwam er tegen op, dat mevrouw
Kapteyn er op aandrong meer oog te heb
ben voor het heden en de toekomst en
moderne schrijvers te lezen, en te laten
varen het verleden en de klassieke schrijvers.
De classici hebben zeer veel, dat nog kan
dienen voor onzen tijdde klassieke oud
heid is nog steeds de bron en de grondslag
van alle humanisme.
Mevrouw Kapteyn antwoordde, dat zij
het classicisme geenszins geringschat, doch
op het oogenblik het moderne meer aandacht
verdient. Aan de poort der nieuwe wereld
staat een figuur, die oneindig meer aandacht
verdient dan bijvoorbeeld Dante, die immers
een tijdperk afsloot, en wel Leonardo da
Vinci, die zooveel meer imposant is. Het
verleden heeft zijn beurt gehadhet heden
vraagt thans zijn beurt tot grootere krachts
ontwikkeling van het moderne.
De vergadering, tegen half acht gecon
voceerd, doch even vóór achten geopend,
werd te kwart voor elven gesloten.
Het nieuwe programma van de bioscoop
»De Arend* bevat, behalve de actualiteiten
der bioscoop-courant, drie komische nummers,
•Nachtveiligheidsdienst*, >Bommenvrees< en
•Een Chineesch raadsel*, en twee drama's »De
eer eens spelers* en »Marinka, het Zigeuner
meisje*.
•Bommenvrees* is een leuke charge op
de onmetelijke dameshoeden, die vroeger
werden gedragen. Om een bruiloft te kun
nen bijwonen, beeft mevrouw Barrow zoo'n
monstrum gekocht, dat, thuis bezorgd, haar
man doet denken aan een bommenaanslag.
Hij alarmeert de politie, die begint met de
reuzendoos in een tobbe met water te depo-
neeren. Barrow is niet zoo goed of hij mag
een nóg grooteren hoed betalen.
De eer eens spelers* lichtelijk een
contradictio in terminis schetst het ge
beuren met een dobbelaar aan de Beurs, die
op een kwaden dag 5000 dollar mag bijpas
sen, om die som te krijgen het huis zijner
echtgenoote verhypothekeert en een quasi-
inbraak in elkaar zet om ook het geld van
zijn schoonzuster te kunnen wagen.
Bij dien inbraak wordt hij overvallen en
gedood. Zijn eer is gered, want de couranten,
denkend dat hij de brandkast wilde verdedi
gen, staan vol van den lagen moord en ver
heerlijken den moedigen man.
Marinka* geeft het verhaal van een Zi
geunermeisje, dat, verliefd op een graaf, op
wiens landgoed haar stam kampeert, diens
wederliefde niet mag beantwoorden omdat
dan een ramp haar stam zal treffen en haar
aangebedene den eigen dag zal sterven. Een
der Zigeuners beschuldigt haar, den graaf te
hebben gekust. Zij wordt veroordeeld tot den
brandstapel, doch nog juist intijds gered door
den graaf en zijn vrienden. De Zigeuner, die
haar kuste toen ze den brandstapel betrad,
verdrinkt den zelfden dag bij het oversteken
yan een rivier.
De Oranje-vereeniging hield Donderdag
avond onder voorzitting van den heer G. W.
F. Reyckers in >Amicitia* haar jaarver
gadering, die, behalve door het Bestuur,
door slechts 5 leden werd bijgewoond, het
geen vooral werd geweten aan het slechte
weder en den minder gunstigen avond, dien
vóór St. Nicolaas.
De notulen der vergadering van 22 Juni
worden gelezen en ongewijzigd vastgesteld,
met dank aan den Secretaris, den heer I. J.
Cohen.
Deze bracht vervolgens het jaarverslag
uit, dat alleszins gunstig luidt. Ondanks over
lijden en vertrek is het ledental wederom
flink toegenomen en wel van 514 tot 578.
Tóch kon het ledental grooter zijn, als de
propaganda-commissie maar beter werkte
velen sympathiseeren met de vereeniging en
zijn bereid, lid te worden, doch willen daar
toe aangezocht worden.
De vereeniging gaf in dit jaar feitelijk
slechts éen feest en wel op den jaardag van
het Prinsesje. Het Bestuur slaagde er weder
om in, variatie aan te brengen voor dit kin-
feest en mocht zijn streven gewaardeerd zien,
zóo zelfs, dat een extra-gift werd geschon
ken voor den genoeglijken avond, den kin
deren der leden bereid.
De Koninginnedag werd niet herdacht
door een feest, zoowel omdat de dag dit
jaar viel op een Zondag en H. M. zelve
dien dag geen openlijk feestvertoon wenscht,
als omdat acht dagen later de Onafhanke
lijkheidsfeesten hier werden gevierd. Het
Bestuur bepaalde er zich toe, telegrammen
te zenden aan de leden der Koninklijke
familie.
Bij de Onafhankelijkheidsfeesten neeft de
Oranje-vereeniging saamgewerkt met het
comité voor de feesten Het Bestuur dankt
de leden v?.n dat comité en de commissaris
sen der Oranje-vereeniging.
Ook wat den financieelen toestand betreft,
staat de vereeniging er gunstig voor. De
ontvangsten bedroegen, het batig saldo van
f263.31 inbegrepen, f1210.13, de uitgaven
f655.23, zoodat de rekening sluit met een
bate van f 548.90.
Daarvan is nog te betalen f85 tot ge
deeltelijke dekking van het tekort van het
comité voor de Onalhankelijkheidsfeesten.
Ten einde der leden met hun huisgenoo-
