Zaterdag 4
April 1914.
No. 8398.
63e Jaargang.
BIJBLAD.
Uitgave van de Naamlooze Vennootschap „De Amersfoortsche Courant, voorheen Firma A. H. van Cleeff"
HOOFD-REDACTEUR
F. J. FHEDEKZSS.
AMERSFOORT.
Verschijnt Dinsdag-, Donderdag- en Zaterdagavond. Abonnement per 3 maanden f 1.
franco per post f 1.15. Advertentiën 16 regels 60 cent; elke regel meer 10 cent. Bijregel-
abonnement reductie, waarvan tarief op aanvraag kosteloos. Legale, officieële- en ODteigenings-
advertentiën per regel 15 cent Reclames 15 regels f 1.25. Bewijsnummers naar buiten
worden in rekening gebracht en kosten evenals afzonderlijke nummers 10 cent.
Bij advertentiën van buiten de stad worden de incasseerkosten in rekening gebracht.
BUREAU:
KORTEQILAOHT 9.
Postbus 9.
Telefoon 19.
Bij dit nummer behoort een
KENNISGEVINGEN.
De Burgemeester van Amersfoort,
gezien artikel 41 der Gemeentewet,
brengt ter kennis van de ingezetenen, dat de
Raad dezer Gemeente zal vergaderen op Dins
dag den 7 April aanstaande, des avonds ten
8 ure. -
Amersfoort, 3 April 1914.
De Burgemeester voornoemd,
Van RANDWIJCK.
De Burgemeester van Amersfoort,
brengt ter kennis van de ingezetenen dezei
Gemeente, dat hel door den Directeur van 's Rijks
directe belastingen, enz. te Utrecht executoor
verklaard kohier No. 1 van de
PersoQeele belasting
over het dienstjaar 1914 aan den Ontvan
ger van 's Rijks directe belastingen alhier is
ter hand gesteld, aan wien ieder verplicht is
zijnen aanslag op den bij de wet bepaalden voet
te voldoen.
Gedaan en op de daarvoor gebruikelijke plaat
sen aangeplakt te Amersfoort, den 3 April
1914.
De Burgemeester voornoemd,
Van RANDWIJCK.
Het lag in de bedoeling van dr. Kuyper
om in de eerste periode tot stand te bren
gen de sociale verzekering plus de Tariefs-
herziening en in de tweede de verhooging
van het subsidie voor het bijzonder onder
wijs. Dit denkbeeld heeft hij echter niet
gevoteerd zoolang men niet de zekerheid
bad, dat bet geld daarvan ten bate zou komen
van de sociale wetten.
Het ware veiliger geweest omdat de ouder
domsverzorging van links duurder isbui
tendien nemen de Staatsuitgaven zóo toe,
kunnen verwezenlijken, vooral niet door den j dat nevens het Tarief ook nog andere mid-
drang van vrienden, die meenden, dat, terwijl delen noodig zullen zijn tot dekking,
rechts regeerde, het bijzonder Lager onder- j Over de oorzaak van de storing zal ik
wijs het allereerst in veilige haven moest niet veel zeggen. Rechts is in niet al te
gebracht. Ik heb daaraan niet meegedaan beste orde opgetrokkener waren gevoelig-
en de loop der dingen heeft bewezen, dat j heden tusschen Chr. Hist., R. K. en A. R.
het beter ware geweest, eerst de sociale ver- en er waren werklieden, die meenden, dat
zekering en het Tarief af te doen. zij hun heil zouden vinden in Staats-pensioen.
De verkiezingen van 1905 werkten sto- Ook was er zekere afbrokkeling door de
rend ten opzichte van de sociale verzekering, vorming van een nieuw partijtje, de Chr.
intusschen niet zóo ernstig, omdat hetKabi- sociale, een m. i. eenigszins bevreemdende
net-De Meester, steunend op een niet-krach- j gebeurtenis, welke bij mij de gedachte wekte
tige linkerzijde, zeer zwak stond. De denk- of de menschen ook overmoedig waren en
beelden van dat Kabinet weken niet zoozeer wel beseften, dat het volstrekt geen kleinig-
af van die van het Kabinet-Kuyper als we heid is, een politieke partij in te richten en
thans ontwaren in hetgeen door links en rechts vooral in stand te houden. Verder waren er
wordt begeerd. Het Kabinet-De Meester wilde velen beducht voor het lot der Hervormde
Politiek overzicht.
Staatsraad mr. Th. Heemskerk had een
zeer groot en zeer gemengd gehoor toen hij
Donderdagavond in de groote zaal van
>Amicitia« in een openbare vergadering van
de anti-revolutionnaire propaganda-club
»Groen van Prinsterer* een overzicht gaf
van den huidigen politieken toestand.
De heer Goote opende om 8.10 als
Voorzitter dier club op de gebruikelijke wijze
de bijeenkomst, stelde den oud-premier van
het vorig Kabinet voor aan de vergadering',
onder bijvoeging »ZEd. was dus het opper
hoofd der politieke boosdoeners* en deelde
mede, dat er geen debat zou zijn omdat dit
toch geen nut zou hebbenlinks is met zijn
positie verlegen en rechts kan beter zijn kruit
droog houden tot gunstiger gelegenheid. 1
Mr. Heemskerk, hierna het woord
verkrijgend, zeide ongeveer:
Wanneer men zich eens heeft laten ver
leiden om een politieke rede te houden, vol
gen brieven met het verzoek, dit ook elders
te doen en zóo heb ik thans het voorrecht,
me in uw midden te bevinden. Voor morgen
bindt me nog een belofte elders (te Bolnes)
doch daarmee sluit ik het seizoen.
Wilt in gedachte houden, dat ik geen deel
heb aan de actieve politiek. Juist hieruit meen
ik te mogen afleiden, dat ik een objectief
overzicht mag geven van den huidigen stand
van zaken.
Men kan over politiek spreken door de
gevolgen systematisch uiteen te zetten. Dat
is zeer nuttig doch heeft deze schaduwzijde,
dat daarbij niet steeds wordt gerekend met
de kracht van het geschiedkundig gewordene.
Daarom is het beter, na te gaan hoe de
stand van zaken is.
Ik wil beginnen bij 1901 omdat sedert
dat tijdstip door onze politiek de draad loopt,
door rechts getrokken en waarop de invloed
van links slechts storend heeft gewerkt.
In 1901 dan trad op het Ministerie-Kuy-
per, met een uitgebreid programma, waarop
deze twee hootdpuntenhet tot stand bren
gen der sociale verzekering, en het op zijn
plaats brengen van het bijzondei onderwijs.
Achter die twee vragen van wetgeviQg
lag natuurlijk de vr*ag der Grondwetsher
ziening.
Aan de sociale verzekering was verbon
den, als middel tot dekking der kosten, de
Tariefsherzieni n g.
Dat programma was niet in 4 jaar af te
werken het Kabinet kwam er dan ook rond
voor uit, dat een 8-jarige regeerings-periode
daarvoor noodig was, doch zeide dit niet om
niet den schijn te wekken, pedant te zijn.
ouderdomspensioenlinks wil thans ouder
domspensioen plus invaliditeit. M.i. verdient de
meer algemeene verzekering de voorkeur.
Zóo sterk ging het Kabinet-De Meester
samen met de plannen van het Kabinet-
Kuyper, dat de heer Goeman Borgesius mij
zelfs verweet, dat ik niet ernstig genoeg
meewerkte om de sociale verzekering tot
stand te helpen brengen.
Ter wille van het zoogenaamd blanco
artikel in de Grondwet werd de sociale
verzekering geruimen tijd achter de bank
geschoven. Vooral het laatste jaar werkte
dat blanco-artikel zeer storend en toen het
Kabinet kwam met het voorstel verklaarde
de heer Tydeman, leider der Vrij-liberalen,
dat het Kabinet door de indiening daarvan
het tafellaken had doorgesneden. In wezen
heeft het zich daarmee een geweldig blok
aan het been gelegd op den weg naar de
sociale verzekering.
Nochtans zou het zijn tijd hebben uitge
zeten indien het niet, door inkrimping van
het blijvend gedeelte, een gevoel van demo
ralisatie in het leger had gewekt. Men kon
niet handhaven een Minister van Oorlog, die
gevaarlijk optrad voor de defensie des lands
(applaus).
Daardoor moest ik in 1908 mijns ondanks
optreden als Kabinets-formateur. Men heeft
kerk. Het lot eener kerk is niet afhankelijk
van een wetgeving, doch van de gezond
heid van het geloofsleven in die kerk. De
Rijks-uitkeeringen aan de Hervormde kerk
liepen geen gevaar; zij kunnen alleen in 't
gedrang komen bij een beslist roode Regee
ring. Ook is er geweldig gewerkt met anti
papisme, een op politiek gebied slechts in
verkiezingstijden voorkomende ziekteon
middellijk na de herstemming ismen tegen
over R. K. dadelijk weer een tikje vriende
lijker dan tegenover A. R. (gelach).
Intusschen is het leven sterker dan alle
redeneeringen hoe men ook prate, de groe
pen zullen zich steeds ontwikkelen naar eigen
aard. Het is een hoogst ongezond iets, op
deze wijze den godsdienst te mengen in de
politiek.
De vrijzinnigheid komt op tegen ons ge
zond mengen van godsdienst in politiekzij
veinzen niet te weten, dat wij rekening
houden met Gods bestel, met het recht gelijk
dit afvloeit van God. Er is niets onbehoor
lijks in, dat rechts zóo denkthet is niet
meer dan natuurlijk, dat het zulks doet. En
toch komen de vrij.-.innigen daartegen
steeds op.
Dergelijke stroomingen hebben intusschen
.ltijd veel invloedvooral hadden zij dien in
913, toen alle booze geesten werden los-
ons toen nagegeven zekere handigheid om I gelaten op rechts (applaus) tot reeds vóór de
de Grondwetsherziening betreffende het kies- j herstemmingen de menschen tot bezinning
recht in de war te sturendat is onjuist
wij wilden een einde maken aan deze wijze
van handelen van den Minister van Oorlog.
Het gevolg was, dat de lijn van het Kabinet-
Kuyper weer kon ter hand genomen en de
sociale verzekering weer op den voorgrond
gesteld. Deze omstandigheid bepaalde het
program van het Kabinethet onderwijs
kon, na de Wet van 1905, niet op den voor
grond geschovenen ik meen te mogen
zeggen, dat Minister Colijn, althans in de
eerste jaren, een vrijwel bevredigenden toe
stand in het leven heeft geroepen (applaus).
Achter de afwerking van het sociale
program doken op de sociale verzekering en
het kiesrecht. De vrienden bleven er op
aandringen, het bijzonder onderwijs gelijk te
stellen met het openbaar onderwijs en ver
zuimden te bedenken, dat daarvoor Grond
wetsherziening noodig is.
Ik kon dit werkplan niet aanvaarden, want
ik ware dan vervallen in de zelfde fout als
de neer De Meester, namelijk de kiesreeht-
quaestie op te lossen ten koste van de sociale
verzekering.
Door de algemeene verkiezingen van 1913
is weer een storing ingetreden. Wel waren
de sociale verzekeringswetten tot stand ge
komen, doch de Tariefsherziening, het mid
del tot dekking, werd niet afgedaan en juist
het Tarief deed de verkiezingen uitvallen
ten gunste van de linkerzijde. Veiliger ware
geweest, het Tarief te voteeren vóór de ver
zekeringswetten, die dan ook vlugger zou
den zijn tot stand gebrachtdoch men ging
maar al te gretig in op het schrijven van
»De Nederlander*, dat geen belasting mocht
kwamen en weer begonnen eenigszins regel
matiger te redeneeren.
Men beschuldigde ons van partijdige be
noemingen, vooral van Burgemeesters. De
waarheid was, dat er veel te veel vrijzinnige
Burgemeesters waren, zóo veel, dat, om de
juiste verhouding te herstellen, er in de
eerste jaren eigenlijk uitsluitend rechtsche
Burgemeesters hadden moeten worden be
noemd. Ik heb dit intusschen nooit zóo
opgevat en in plaatsen met een overwegend
linksche bevolking wel degelijk mannen van
links benoemd. De vrijzinnigen wilden echter,
dat de schaal steeds oversloeg naar hun kant.
Ook de socialisten wilden hun invloed zooveel
mogelijk uitbreiden en beloofden hoogere
salarissen en lagere belastingen en wonnen
daardoor heel wat stemmen. Veel beloven
en niets gevenmen kent hetnatuurlijk
liep alles uit op teleurstelling.
Links was ook niet homogeen. De Vrij
liberalen verlangden niet zoo verbazend naar
Algemeen kiesrechtde >Nieuwe Rotterd.
Crt.« van heden schrijft nog, dat het niet-
komen van Alg. kiesrecht geen ramp hoege
naamd is. Oók waren zij niet zóo vervuld
van Staats-pensioen. Wel waren allen tegen
de Tariefsherziening en Talma's dwangver
zekering en wilden voor deze laatste een
vrijwillige verzekering, die echter alles weer
op losse schroeven zet.
Met dat al is een linksche meerderheid
ontstaan en het Staats pensioen op den voor
grond geschoven en daardoor is weer ont
staan een ernstige storing op sociaal gebied.
Het ware logischer geweest indien ge
vormd ware een linksch Kabinet, d. i. een
gevormd uit concentratie en sociaal-demo
craten. Het heeft eenoogenbllk zóo gestaan,
namelijk toen dr. Bos de opdracht aanvaardde
om een Kabinet te formeeren, welke taak
hij moest neerleggen omdat de socialisten
geen zitting wenschten te nemen. De concen
tratie wilde geen portefeuilles aanvaarden
zonder de roode broeders ik sprak toen
van de roode vaan in den mist en de
socialisten zeiden, dat zij niet wildenniet
konden, ware juister geweest. Immers de
socialisten zijn ten deele een parlementaire,
anderdeels een revolutionnaire partij, uit
vrees van te gronde te gaan. Zij staan, ge
lijk de heer Loeff in de Tweede Kamer
zeide, met éen been op een hooger platform,
dat van de Grondwet, en met het andere op
een lager, ietwat revolutionnair platform
revolutionnair in den zin als in Frankrijk een
Koningspartij zou zijn revolutionnair. Een
Minister is een dienaar der Kroon zooals
indertijd een Amsterdamsch schooljongentje
zeideeen knechie van de Koningin en
een socialist kan dus geen Minister worden
tenzij hij het eene been brengt op het hoo
gere platform waarop het andere staatmaar
dan laat hij los het revolutionnaire en gaat
daardoor te gronde (applaus).
Toen dan de socialisten hadden geweigerd,
zitting te nemen in het Kabinet, verklaarde
de concentratie, dat zij het zender hen niet
aandurfde en lieten beide partijen het veld
over. De heer Cort van der Linden was de
redder in den nood; óok voor het vorig
Kabinet, waarvoor aanblijven niet aanlokke
lijk was na al hetgeen bij de verkiezingen
was ten beste gegeven. Immers het kon er
bijna zeker van zijn, dat er weldra een con
flict zou ontstaan met de Kamer en dat
dan Kamerontbinding zou volgen, met nieuwe
verkiezingen en al hetgeen daaraan vast is.
De heer Cort van dej Linden is er dan in
geslaagd, te vormen een extra-parlementair
Kabinet. Ik acht hem zeer hoog en verklaar
ook hier gaarne, dat er veel goeds is in zijn
Kabinetdoch ik kan niet volkomen in
stemmen met de wijze van optreden. Immers
het is geheel saamgesteld uit vrijzinnigen en
er is geen voeling gehouden met het feit,
dat de rechterzijde sterker is dan de concen
tratie plus de socialisten.
Het wil Algemeen kiesrecht en Staats
pensioen en, wat het vrouwenkiesrecht betreft,
het wegnemen der belemmering.
De wetten-Talma zijn wet geworden. De
parlementaire gebruiken brengen mee, dat
wordt uitgevoerd hetgeen een onmiddellijk
voorafgaand Kabinet tot stand bracht. Het
wekt daarom te meer bevreemding, dat mr.
Treub zich heeft laten vinden voor Staats
pensioen hij, de tegenstander daarvan, die
daarom de concentratie verliet en zich niet
herkiesbaar stelde als Kamerlid, waardoor hij
metterdaad extra-parlementair werd.
Ik begrijp zeer goed, dat de formateur
zeer was gesteld op mr. Treubhet Depar
tement van Waterstaat heeft een man noodig
van buitengewone werkkracht, een Veegens,
een Talma.
Het huidig Kabinet had in zijn program
nog kunnen opnemen de onderwijs-quaestie
en de evenredige vertegenwoordiging. Wel
licht komen die nog.
De aanvaarding der twee hoofdpunten van
het program der linkerzijde is van beden ke-
lijken aard, vooial nu een beroep is gedaan
op den volkswil. Alsof er een volkswil
is getoondalsof niet de kiezers naar de
stembus zijn gedreven onder de leuze van
anti-papisme, angst voor het tarief, angst voor
de Hervormde kerk. Vóór Staatspensioen
heeft de volkswil zich niet verklaard.
Thans wil ik nagaan hoe, door de houding
van het Kabinet, de toestand op het oogen-
blik is.
De Koloniën behooren geen onderwerp
te zijn van politiek en zijn dit niet geweest
onder Cremer (1897 1901), Van Asch van
Wijck, Idenburg, De Waal Malefijt en Fock
eerst in 1913 zijn ze op onzalige wijze en
onder de onzalige leuze ^verkerstening van
Indië* in de politiek gesleurd. Wij hebben