Stadsnieuws.
De heer Rei man zeide hierna:
Genoodigden, hooggeplaatsten en een-
voudigen, gij allen, éen hier in welgezind
heid jegens ons streven, welkom.
De eeuwige macht der waarheid werkt
altijd aan de gedachten der menschheid,
Van de edele goederen der waarheid
gaat geen enkel verloren, welke andere
goederen men ook opgeeft.
En om ze te vinden en oin ze te uiten,
hebben wij geen wonder-menschen van
noode, want alle van vrouwen geborenen
zijn een groot wonder schepping.
Geprezen zij de tijd waarin wij, op een
kleine stille plek aarde te midden der van
haat verblinde volkeren, dit tot elkander
kunnen zeggen.
Wij Nederlanders staan nu met de waar
heid alleen.
De kerken zwijgen, de andere volken
verachten of benijden onsmet al hun
praten over ons verzwijgen ze de echte
dingen; ze weten ze wel, maar ze durven
niet; want de echte dingen zijn niet de
dingen van haat, maar van liefde. En zij
stoppen de liefde weg. Maar waarheid ge
dijt alleen in liefde. Die twee zijn altijd
vereenigd geweest; ze zijn éen als de warmte
en het licht van de zon. En de koude lief-
delooze volkeren om ons heen kennen thans
de waarheid niet.
Hoe is dat zoo gekomen, dat Nederland
buiten deze oorlog is? Het is een godde
lijke beschikking; en ook een natuurlijk
gevolg. Wij zijn geen volk, dat groot heeft
gedaan in de laatste honderd jaren. En dit
is een oorlog tusschen de grooten der aarde.
Maar terwijl wij klein waren naar de wereld,
hebben wij in zwakheid Gods kracht vol
bracht; daar zijn vele huizen geweest met
harde werkers, sterke, onbaatzuchtige den
kers. Zij hebben als kiemen onder den
grond het voedsel voor den nieuwen tijd
bereid. En nu is het er. Nu sptuit het koren
aan allen zijden uit. De Nedcrlandsche ziel,
de Nederlandsche taal, de Nederlandsche
gedachte, zij leeft. Gezegend zijn de namen
van de mannen die dit hebben voorbereid,
Hoe is het gegaau
Het 17de eeuwsche Nederland was krach
tig en kunstzinnig, krachtig ook van gods
dienstzin. Een ondernemend volk bood aan
verschillende soort vrijheid hier een huis.
Aan wijsheid in een kerkelijken vorm. De
leiding van de geesten was, behalve in de
handen van de kerk, in die der I.eidsche
Hoogeschool. Maar 't was een tijd van
wrijving, uitbreken van kracht, het was een
met geweld uitbottende lente. Renaissance,
kerkhervorming, eerste Statenvorming met
aanvaarding van het Romeinsche recht, dat
destijds nieuwe wereldwonder; een vrije
burgerij kwam op, ze nam bezit der zee
(de vroeger aarzelend doorploegde), ze ont
dekte wonderen van andere werelddeelen
da menschenmin, de schoonheidszin, werden
zichzelf bewust, en de natuur als aarzelende
bruid ontving haar bruidegomexacte
wetenschap.
Maar voor bezinning naar den grond der
dingen was geen tijd. Wie, zooals Huig de
Groot, natuurrecht schreef, schreef het in
ballingschap, wie als Spinoza de substantie
zelve overdacht en definieerde en ontleedde,
deed het in 't geheim, voor eeuwen later.
Descartes had de nieuwe wijsbegeerte
ingeluid, de roomsche wijsheid, in spits
vondigheid verloopen, was anderdeels in
Ruusbroec toegebogen naar den nieuwen
godsdienst. Calvijn was dadelijk de man
van nieuwe politiek. In Nederland kwam
naast de godsgeleerdheid, wel rechtsge
leerdheid en ook geneeskunst tot ontwik
keling, maar wijsbegeerte openlijk, afzon
derlijk beoefend, als een wetenschap en als
een deugd, was er niet. Europa heeft dit
niet gezien, voordat Duitschland het in
Kant beleefde.
O redelijke geest wat hebt gij veel ver
mocht! Het lezen van Kant heeft Goethe
vergeleken bij het komen in een ruime,
frissche hal. Kant's lichaam, regelmatig
leefde 't als een klok, stierf uitgeteerd van
denken.
O verkoeler van verhitte hoofden, o be
vrijder van de menschheid uit veel waan,
vader der nieuwe gedachte. Gezegend zij
Na Kant een brcede rij van Duitschs
idealistenFichte, Schelling, Hcgel, later
Schopenhauer, Wundt, Von Hartmann en
en de neo-Kanlianen.
Gezegend land van denkers, Duitschland, i
dat zich thans in zoozeer minderwaardigen
strijd ontplooit! Hoe hebt gij destijds ons
beschaamd
Wat dacht ons volk? Hcmsterhu» was
eenigszins belangrijk, maar stond op zich
zelf en bleef .alleen. Johannes Kinker po
pulariseerde Kant, maar gaf geen eigen
denken, en onder Willem I dorst een Van
Heusden schrijven»Wij willen geen
philosophic op zichzelve, als de speculatieve
is, gelijk zij door deze haar benaming van
zelf aanduidt. Wij willen bij het philo-
sopheereneenvoudigheid, goed gezond
verstand en daarbij ook voornamelijk goede
beginselen, die vooral niet met die onzer
godsdienstleer strijden». Hij durfde! Hij
durfde 't Was geen daad van moed, maar
van gemakzucht, 't Was afkeurenswaardig
hangen aan de meening van den dag, het
was de dood van 't geestesleven.
Het officieele Nederland was dood. Tot
het economisch, het staatkundig en het
kerkelijk leven op de weèrgeboorte aan
ging-
Toen kwamen Pierson, Huet en Potgie
ter, Bosboom Toussaint en Groen van
Prinsterer, Thorbecke en Fruin en Multa-
tuli; welk een bonte schaar, frondeurs, o!
ontevreden allemaal. Zij sloegen op den
nuchteren Nederlander tot hij ook voor
wijsbegeerte weder liefde vatte. Van Vloten
was verhit, maar eerlijk klokkeluider voor
Spinoza.
Doch de eigenlijke mannen die het deden,
waren Van der Wijck, en I.and en Spruijt.
Opzoomer niet.
Wat deden de eerste drie? Zij hebben
het Nederlandsche leven weer geheiligd
door hun onbedorven waarheidszin, hun
speurzin, hun onbevangenheid en hun trouw.
Door hen zijn al die thans volwassen Neder-
landers, voor wie wijsbegeerte ware weten-
j schap en deugd is, uit den tgen eeuwschen
geestesslaap gewekt.
Thans bloeien overal de velden.
Had Opzoomer beproefd de wijsbegeerte
weder tot slavin te maken, nu niet van de
j godgeleerdheid of de kerk, maar van de
I exacte wetenschap en de banaalste eischen
van het dagelijksch leven, het is hem niet
gelukt.
i I.and velde hem in éen slag. De room-
I schen leeraarden in een bijzonderen leerstoel
Thomas van Aquino, van wien Spruyt zei
dat is de laatste man met een volledig
j wereldbeeldde Gereformeerden kregen
I van hun Kuyper een eenigszins nieuwen
CalvijnRitter maakte Fichte meer bekend
Heymans deed het zelfde met Kant en
Fechner; Meijer met Spinoza; en Bolland,
de reus-autodidact, deed voor het eerst
1 Hegel Nederlandsch spreken.
1 Dat was een overwinning van de Neder
landsche taal, die het bleek nog onlangs,
in de laatste jaarvergadering der Neder
landsche geneeskundigen zich zoo uit
nemend voor het denken leent.
De Indische wijsgeerige en religieuse
letterkunde, de Chineesche ethiek, werden
door tal van ingevoerde en vertaalde werken
hier nader bekend.
Een vereeniging voor wijsbegeerte werd
gesticht, een tijdschrift eveneens, Bierens
de Haan, de beide Van den Bergh van
Eysinga's, De Hartog, Julius de Boer, hoe
zal ik allen noemen, die door rijkdom van
kennis, diepte van blik, gave van populari-
seeren, ons verheugden, stichtten en ver
wonderden.
Nederland denkt weer, in den vollen zin
van voelen, willen en bespiegelen in éer.en.
Gezegend is ons land. Maar ons ontbrak
éen zaak. Een centrum van bespiegeling,
alwaar de religieuse rede en het verlichte
diepst gevoelen samenkomen in den naam
der vrije waarheid.
Dat is het centrum, dat wij willen stichten,
hier, in onze school.
Dit is geen school van éen bepaalde
richting, of moest zijn van een richting, die
zooveel-omvattend mogelijk, het persoon-
lijk leven en de samenleving wil verster
ken en veredelen door denken, door het
zuiveren van het denken, door het ordenen
van het denken, door het verdiepen van
net denken.
Dit is geen school van veel geleerdheid,
waar met vakformules wordt geschermd,
zoodat de ongeletterde er met vrucht niets
hoort; dit is geen school waar stapels feiten
den studeerende komen bezwaren, zoodat
hij aan het eind even wijs is als te voren.
Dit is een school, waarin wij het^edachten-
leven willen leeren, opdat wij, onder ge
schoolde leiding, denkend leeren leven en
zoo levende denkers worden, aan wier
daden, Nederland en door Nederland de
menschheid en de komende tijd iets hebben.
Dit is geen school van stelsels of het
moest dan zijn van het allerstelselen-stelsel
der volledigheid, opdat ons land, opdat aan
hen die na ons komen, niets ontbreke. Wij
willen een school, die is op de hoogte
en in de diepte des tijcis, een school i
I waarin de stem weerklinkt der religieuse I
rede, de stem ook van den God zoekenden j
wil, een stem vol licht en warmte, niet
slechts opdat het. naar den geest, in Neer-
land's samenleving eeuwig zomer zij, maar I
ook opdat door haar in vloed Kerk en
Staat hun leven allengs vereenvoudigen en
veredelen.
Wij willen een school waar de exacte
wetenschap zich leere zuiveren van waan,
een school waar het nuchtere verstand zich- j
zelve leere kennen als een factor (niet als
vader) van de wijsheid, een school, waarin
de weg wordt gewezen van het plat mate- j
rialisme naar een betere samenleving.
De naam van Hoogeschool is niettemin
door ons ten slotte niet aanvaard, hoe hoog
ook onze armen willen reiken.
Wij wenschen daarmee uit te spreken,
dat de school niet concurreerend, maar
alleen aanvullend ook naast de universi
teiten staat. De school, die wij hier stichten
trouwens, is er niet een voor studenten,
jongelieden slechts, maar voor ieder die
leiding zoekt voor zijn geestelijk leven en
ernstig streeft naar de waarheid; zij is ook
niet een school die klaar maakt voor maat
schappelijke betrekkingen, al maakt zij klaar
voor de edelste maatschappelijke betrekking
die bestaathet geestelijke samen-ieven.
En anders dan het einddoel van de school
is ook het stelsel, dat wij bij het onderrich
ten willen volgen: bij regelmaat afwezig
heid van dwang, geen onderzoek naar de
bekwaamheid van den leerling; maar wel:
vertrouwen op zijn waarheidszin en toewij
ding, en voorts een ongedwongen geeste
lijk verkeer van leeraren en hoorders in
deze rustige en kalme omgeving.
Is u reeds duidelijk, dat secte-stichting
dezerzijds niet wordt beoogd, aan de andere
zijde zal al hetgeen aan dilettantisme in
den slechten zin grenst, strikt zijn te ver
mijden.
De stoffelijke grondslag onzer stichting
wordt verzorgd door een vereeniging, uit
sluitend met dat doel gesticht. Zij is in
handen van personen, ook aan het Bestuur
der stichting nauw verbonden. Deze ver
eeniging verkreeg onlangs haar rechtsper
soonlijkheid; zij zal 11a dezen zomer krach
tig moeten werken. Elke gedachte streeft
om daad te worden. Door middel der ver
eeniging zal de gedachteschool, die ik u
schetste, in haar volle werkelijkheid tc
stichten zijn.
Uit liefde voor het geestelijk begins.!
zullen wij den noodigon stoffelijken steun
ontvangen. Onze vereeniging zal deze liefde
wekken.
Zijn wij ook nog zoo ver niet als wij
beoogen (immers hetgeen dit jaar geschiedt,
door steun van enkelen uit onbekrompen
beurs g:s niet meer dan een proef, een aan
vang van het werk) toch past hier een
woord van dank aan allen die ons reeds
zoover brachten, allereerst u, Gemeentebe
stuur van Amersfoort, op wiens terrein wij
staan, en dat op onvergetelijk royale wijze
aan onze hoogste wenschen tegemoet ge
komen zijt. Waar de overheid 200 hoog
besef toont van haar taak, daar blijft de
burger zelden achter.
Dank ook aan allen, die zich aan de
komende leergangen als leeraar wilden
binden. Aan u. vrouwen en mannen uit
éen stuk, dragen wij de toekomst onzer
stichting op! Van u hangt ze voor een
groot deel af. Slaagt gij, dan slagen wij.
Gij zijt het met ons eens. dat het karakter
van het tegenwoordige onderwijs fouten
bezit. Wij voelen voor persoonlijk geestelijk
leven, een eigen kijk op wetenschappelijke
vraagstukken, een eigen houding in maat
schappelijke dingen.
Aan anderen verblijve het, examen men-
schen klaar te maken, leverbaar bij het ge
tal.
Voor ons heeft onderwijs tot taak, in an
deren het persoonlijk leven op te wekken
en te leiden, het individu te brengen tot
ontplooiing zijner persoonlijkheid ziedaar de
taak die ook u wacht,
Wij hebben u gekozen omdut wij mee-
ncn, dat gijzelf persoonlijkheden zijt. Wij
hebben u gekozen niet alleen als over
brengers van gedachten, maar als wekkers
van het eigen dcr.ken in uw hoorders door
het voorbeeld, dat gij geven zult. Daarom
zijt gij aan dogma, stijl, noch een door
anderen gesteld program gebonden. Gij
geeft thans, na het met ons gepleegde over
leg, uzelf.
Dank thans aan u, rcctor-magnificus van
den Senaat der Utrechtsche Universiteit,
prof. dr. Ernest Cohen, en U vertegen
woordiger van den Senaat der Amster-
damsche Hoogeschool, professor dr. I., E.
J. Brouwer, schitterende vertegenwoordigers
van uw wetensphap en van uw kring!
Brengt aan uwer. Senaat ons woord van
hartelijken dank voor uw aanwezigheid
Uwe hoogescholen streven voor een deel
naar het zelfde doel, maar door de eischen
van practijk en van traditie zijn zij niet
zoo vrij als wij. Moge dit voor uw scholen
ook in later tijd geen belemmering zijn, de
thans gevestigde betrekking aan te houden
Moge de kennismaking met ons allen u
en uwe universiteiten overtuigen van den
ernst, die ons bezielt en van de achting die
wij de moderne wetenschappen, zooals zij
in de Nederlandsche Hoogscholen worden
beoefend, toedragen.
Ook uw welkomstgroet, hoofd van de
School voor Veeartsenijkundigen te Utrecht,
is ons aangenaamwanneer de leerlingen
aan uwe school zich in ons midden aan den
gezonden menschengcest willen verkwikken,
zullen zij ons hartelijk welkom zijn,
Ik dank u voor uw tegenwoordigheid, u,
Voorzitter der Redactie van het Tijdschrift
voor Wijsbegeerte, u presidente van den
Nationalen Vrouwenraad, u, afgevaardigde
van den Nederlaiidschen Journalisten, Kring,
u, Lid van het Dagelijksch Bestuur van de
Theosofische vereeniging. u, Voorzitter van
de Christelijke Studenten-vereeniging.
Vertegenwoordigster van de Orde van d.-
Ster in 't Oosten, u, vertegenwoordigers
Van den Raad van bestuur der Hoogcre
I.and-, Bosch- en Tuinbouwschool te Wage-
ningen en van studenten-vereenigingen aan
verschillende hoogescholen in Nederland.
Ik zie voor mij nog vele merkwaardige
liguren uit ons vaderland, U allen te noemen,
waag ik niet. Doch een uitzondering maak
J ik ten aanzien van u, hooggeleerde prof.
nir. De Louter. Hoe vele idealen hebt gij
i in de laatste jaren niet latent zien worden I
Wie volgens den schijn slechts, niet
volgens het wezen der gebeurtenissen oor-
1 deelt, waant licht, dat voel, ook van uw
1 arbeid, tevergeefs zou zijn verricht. D(t is
niet zoo. Wij, die langs groote lijnen leven
i en die de grootheid van het menschdom
als een geestelijke waarde zien, begrijpen,
dat de tijdelijke verwildering der beschaving
j indirect voert tot een ruimere diepere be-
I schaving en tot een uitgebreider gelden
van liet Recht, den vloer waarop al 't
I hooger geestelijke gaat. Aan die beschaving,
aan die ruimere werking van het Recht in
uwen geest zal ook de school, die wij hier
stichtten, mee te werken hebben.
Ik verklaarde werkzaamheden dezer
- School voor wijsbegeerte thans geopend.
I Zij is gesticht indachtig aati een les der
i biologie, dat het organisme des te hooger
I staat, naar mate het meer uitecnloopende
elementen In zijn leven samenvat.
I Moge het uit zoo verschillende Neder
landsche elementen samengevat leven van
dit nieuwe organisme groeien en bloeien
tot in lengte van dagen, tot heil van land
I en volk, tot heil van de geheele menschheid,
Ik heb gezegd
I Juist om 4 uur verklaarde de Voorzitter
van iict Bestuur der stichting de werk-
I zaamheden der school geopend,
j Meisjes-gezellen boden nu thee en go-
I bakjes aan, waarna men nog eenigen tijd
op het terrein bleef, om, door Padvinders
J door de boschrijke omgeving geleid, den
j Doodenweg weder te bereiken, waar een
lange reeks rijtuigen van de Amersfoortscho
Rijtuig Maatschappij, onder voortdurend
persoonlijk toezicht van een harer directeuren,
de gasten wachtte.
I Langs Nitnmcrdor, het Hertenhuis, l.ock-
1 horst en Heiligenberg werdstadwaarts ge-
reden en over den Zuidsingel de Varkcns-
markt bereikt, waarna de Utrechtsclieweg,
Juliana-laan en Koningiune-laan werden ge-
volgd om zóo aan het nieuwste stadsdeel
j in het dichterkwarlier te komen en door
Vondel-, lluygens-, l esselskade- en Regen-
tesselaan langs de Wuytiers-Iaan >Birkho-
ven" le bereiken, waar gezamenlijk werd
I gemiddagmaald. In elk der rijtuigen zat
j een inwoner van Amersfoort, die mede-
deelde hoe deze nieuwe uitleg is tot stand
gebracht, door wie bij wijze van werkver-
schafting de nieuwe wegen zijn verhard.
die allerlei bijzonderheden vertelde omtrent
de wijze van bouwen der nieuwste villa's,
hun lage huur, de lage belastingen, cttzoo
Des avonds om kwart voor negenen
i opende dr. A. II. den Hartog in het lokaal
aan de VVilhelmina-straat iS den eersten
j vacantie-cursus met een algemeen inleidend
1 woord, waarvan we de hoofdzaken in het
volgende nummer hopen te vermelden.
I En zoo is dan bij Amersfoort gesticht,
een instelling, die beoogt heil te brengen
1 in zijn uitgestrekste. hoogste beteekenis
aan gatisch de menschheid, noodt om tot
haar '.e komen.
Allen, die in zich voelen den drang en
de begeerte om daartoe mee te werken,
1 wenkt ze, allen, die den moed hebben om
daartoe te gaan leeren 't allereerst noodi-
ge reinheid, eerlijkheid, grootheid van
denken om daardoor te trachten het bcgce-
renswaardigste levensdoel te bereiken rein
te zijn in bandcl en wandel, tot veredeling
j van denken en handelen op te wekken.
Hulde aan hen, die het initiatief namen
1 tot het grondvesten van de stichting, waar
deering en bewondering voor hen, die daar
zullen verkonden en opwekken tot gedach
ten en dader., uie eenmaal als een ver-
reinende luchtstroom door de wereld moeten
gaan, opdat eens verwezenlijkt worde de
grootschc idee, die tot de oprichting leidde,
het thans door rnillic men zoo vuricr afize-
beden
Vrede op aarde».
Gedurende het verlof tot 15 Augustus
van dr. I). J. Hamburger. Inspecteur van
de volksgezondheid, word hij vervangen
door dr. B. Stephan, te Zwolle.
Wc ontvingen het eerste Verslag van de
Gemeentelijke Arbeidsbeurs te Amersfoort,
loopende van 3 Augustus tg 14 (datum van
de opening der lijdelijke Arbeidsbeurs) tot
1 Januari 1916.
F.en zeer gewaardeerde oude getrouwe
in Gemeentedienst, de heer H. van Manen,
sedert 23 December iS!Sj bode-conciergc
ten Raadhuize, heeft ontslag gevraagd uit
die betrekkingen, met ingang van October.
De heer W. H. Moll leeraar aan de
Middelbare Handelsdagschool, is voorgedra
gen als leeraar in het Duitsch aan de Ge-
