ik
Woensdag 29 Maart 1905.
2e Jaargang
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Wees U Zelf!
iet zoekende Lieht.
o. 25*
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
e laster tegen de
Openbare School
FEUILLETON.
MLANDER.
Verschijnt
|Voens<1ags en Zaterdags.!
Kurciii
Hendrik van Viandenstraat 28'
Abonnementsprijs
Per jaar
Franco per post
Per 3 maanden
Franco per post
f 3.00
- 3.50
- 0.75
- 0.90
Prijs der advertciitiën
Van 1 tot 5 regels0.40
vooi iederen regel meer0.08
fBij abonnement aanmerkelijke korting.)
[evi
HA
II.
De brochure „Maakt front voor
I c Bijzondere School* is ook te
I ezer stede door de katholieken ver-
I jrcid en naar men ons meedeelde,
I regen katholieke ouders, die hun kin-
I eren naar de openbare school sturen,
Eseiiiplarcn thuis, waarin :net blauw
potlood de meest treffende passage's
■aren aangeschrapt.
Voorop wordt natuurlijk gesteld het
^•oote bezwaar: „De openbare school
rwaarloost den Christelijken godsdienst
doet dien daardoor reeds schade*
ladz. 5).
Met eenig recht zou men hierbij kun-
en vragen: welken christelijken gods-
enst? Of lieverwat bedoelt ge daarmee?
'och zeker den katholieken godsdienst,
ant dat is immers in uw oogen de
nig ware godsdienst? Verder lozende
;omen we echter tot de conclusie, dat
|e heeren daarmee bedoelen alles wat
aar naar godsdienst zweemt. Op Bladz.
lezen we nl.: „Gij (d. i. de openbare
hooi) moet zelfs doen, alsof men heel
oed leven kan, zonder zich óm God te
«kommeren, omdat gij het leven moet
«schouwen buiten God en Godsdienst
En verder nog dit: „Hoe men de
aak draait of wendt, de-plicht der deugd
Iteunt op God, en IMcii inoogt gij niet
loemen, neutrale school!
Dat i6 de oude laster: De openbare
hooi is godsdienstloos, in een nieuw
leed gestoken. Het pleit niet voor de
atholieken, voor wie deze brochure
«schreven is, dat de samenstellers der
gelijke leugens nog hebben durven neer-
chrijven. De heeren samenstellers zullen
'P het gebied van do school wel geen
reemdelingen zijn. Laten zij dan eens
e leesboeken nagaan, die op de Open-
are school gebruikt worden, bijv.D e
ertellingen van den to r en-
ra ch ter, een bekend leesboek, dat op
al van openbare scholen in gebruik is
n dan zullen ze zien, dat er toch niet
cschroomd wordt den naam God te
oemen.
Trouwens als er in een plaats geen
atholieke school is, maar wel een chris-
elijke en een openbare, wat doen de
atholieken dan? Sturen ze dan hun
Een valsch martelaarschap, het ie bitterder
dan al wat apostels der waarheid om harent
wille geleden hebben.
Uit het Duitsch
van
ERNST VAN WELDENBRUCH.
9).
„Zeker, dat is het ook," gaf hij ten
lutwoord, „trouw bijna tot in het over-
Irevene, en dat is nu juistHij
ileef midden in den zin steken en stapte
reer zwijgend heen en weder.
„Zie je," ging hij na een wijle voort,
zulke oude bedienden, die iemand als
und op den arm hebben gedragen, die
nen altijd en altijd om en bij zich had,
-ijn ontegenzeggelijk cenerzijds een niet
;enoeg te waardeeren schat, en men
tan hen daarom maar zoo niet de deur
"ijzen, zooals men dat anderen wellicht
:ou doen."
Een donkere schaduw gleed over zijn
kinderen naar de Christelijke school?
Neen, dan wordt de godsdionstloozc
openbare school verkozen boven de
christelijke school.
Waarom? Omdat de strijd over heel
iets anders loopt dan de heeren gelieven
voor te stellen. Duidelijk komt dat uit.
in het volgende stukje, dat voorkomt in
„De Katholieke School* van 9
Juni 1904.
„Aan de Openbare school zijn alle
„leerlingen Rooinsch; het personeel is
„Roomsch; er hangt een kruisbeeld voor
„de klas; de Bijbelsche geschiedenis staat
„op het leerplan; door de geestelijkheid
„wordt dagelijks godsdienstonderwijs ge-
„geven (dat mogen de leeken aan de
„bijzondere school ook niet doen, voor
„Catechismus of vragen zouden wij ook
„te vinden geweest zijn); in de lagere
„klassen worden dooi; liet onderwijzend
„personeel alle getjden geleerd; deze
„worden ook in de hoogste klassen da
delijks opnieuw gebeden; in de schrijf-
„les worden vootb'cclden gekozen-, ont
beend aan do bijbelsche geschiedenis, de
„tien geboden Gods, enz., óf spreckwoor-
„dón, met j godsdienstige of zedelijke
„strekkiug; f alle onderwijs is verder
„Katholiek-godsdienstig; bij de bestraffing
„wordt onze godsdienst te pas gebracht.
„Wat wil de heer W(ijnen), wat wil
„de geestelijkheid, wat wil de katholici
teit meer van ons Waarom dan toch
„een bijzondere school opgericht?
get.) I. W. MOLS,
„Oud-Vroenhoven, H. d. S."
30 Mei '04.
Men zou zoo zeggen, het-onderwijs
in het „donkere zuiden" is geheel naai
den geest van de samenstellers van
„Maakt front voor de Bijzondere school".
Én tocli hebben de openbare ouderwijzers
daar het meest te vreezeu van de onder-
wijs-novelle. Want daar kunnen de clerica-
len het bost hun eigenlijk doel bereiken: de
Kcliool dienstbaar aan de kerk
de priester kecrscker over de
school.
Daarom alleen zijn de Roomschen zoo
voor de aanhangige onderwijswet, omdat
zij weten, dat de grootste winste aan hun
kant zal zijn. Dat is o. i. het meest laster
lijke fn de brochure der katolieken, dat
niet eerlijk wordt vooropgesteld, waarom
het te doen is, maar ook hier weer afge
zaagde praatjes de plaats innemen van
deugdelijke argumenten.
gezicht en in zijne oogen vlamde iets
op de herinnering aan het hoogst
onaangename oogenblik, 't welk hij had
doorgemaakt.
„Je zult toch aan zoo iets, hoop ik,
niet denken, niet waar?" zeide Anna,
terwijl zij opstond. Eene stem in haar
binnenste zeide haar hoe noodzakelijk
voor hem de voortdurende nabijheid was
van iemand, die men volkomen kon
vertrouwen en die hem door en door
kende.
„Weineen, daar denk ik ook niet
aan," luidde zijn antwoord, „ik wilde
er slechts mee zeggen, dat zulke oude
bedienden ten slotte ook wel eens last
posten kunnen zijn. Ze willen |sums
den baas van 't huis, in elk geval den
schoolmeester spelen, en dat nu, in-
tusschen Hij brak de zinsnede
weer af. „Komaan, laten we over dat
onnoozele voorval niet meer spreken;
de zaak is uit en, zooals gezegd, niet
de moeite waard er lang over te praten."
Anna was op hem toegetreden en zag
hem vragend in de oogen.
„Toe," „wees ter wille van mij ge
duldig met de ouden man; hij is je al
tijd zoo trouw geweest en meent het
werkelijk zoo eerlijk en goed met je."
De baron zag haar met een cigen-
aardigen glimlach aan.
„En dat zeg j ij," antwoordde hij lang
zaam. Zijne lippen bewogen zich, als
wilden ze er nog iets aan toevoegen,
Zoo is er meer in het „krachtige
verweerschrift", dat de toets der critiek
niet kan doorstaan Op bladz. 11 lezen
we o. a. over de wetsvoorstellen-Kuyper,
het volgende:
„Een schoon geheel van verbeteringen,
„waarvan ook het gehcele volk geniet.
„Elk gemeente- of schoolbestuur kan
„voortaan zonder vrees voor kosten de
„beste onderwijzers aanstellen, die het
„krijgen kan, want de Staat betaalt.
„De normaalscholen en de opleiding
„van onderwijzers door één persoon
zullen verdwijnen.
„Kweekscholen zullen daarvan
„de plaats innemen".
Wij hebben deze mooie zinnen eenige
malen moeten overlezen, want wij ver
trouwden onze oogen niet. Daar Dl-,
Kuyper zelf zijn voorstellen inzake de
opleiding heeft ingetrokken willen we
er niet veel van. zeggen. Alleen wen
schcn we te constatecren,
dat nergens in de wet staat dat de
gemegnten salarissen boven de minima
uioete'n uitkeeren:
dat zoowel de Normaalscholen als de
particuliere opleidingen gehandhaafd
blijven (art. 12 I en III).
Bovendien verzwijgt de brochure, dat
de gemeenten absoluut geen voordeel
zullen hebben van de uitkceringcn van
de minima door het Rijk, daar,-t meer
dere bedrag, dat de gemeenten zouden
ontvangen, wordt afgetrokken van de
uitkeeriug. die de gemeenten uit do schat
kist. krijgen, volgens artt. 19 van de
wet van 24 Mei 1897 (Staatsblad No. 157).
Zoo'n manier van weergeven dei-
feiten, moge in den smaak vallen bij de
Roomschen, wij, paganisten, noemen dat
lasteren.
Nog mooier, maken de heeren het op
Bladz. 16. Daar lezen we:
„In den tijd, toen ons onderwijs zich
„begon te ontwikkelen, was er een partij
„die er op nahield een:
„Christendom boven gcloois-
verdeeldheid.
„Menschen van die overtuiging dron-
„gon ons land de „neutrale" school op".
Zouden die heeren samenstellers nu
absoluut niets van de geschiedenis weten?
't Is moeilijk aan te nemen, maar hoe
kunnen ze dan toch zulke enormiteiten
neerschrijven. Du heer A. II. Gerhard
heeft in zijn lozing van 11 Februari in
Ainicitia een overzicht gegeven van het
ontstaan der neutrale school. Aan hot
maar hij sprak de woorden niet uit.
Allengs echter, terwijl zijn blik op baai-
lief gelaat rustte, keerde de uitdrukking
van stille tevredenheid in zijn oogen
terug.
„Je bent een engel," zeide hij, „en
zéó goed als je zelf niet beseft."
Kort daarop verliet hij haar.
liet was zooals de baron gezegd had
tusschen hem en den ouden Johaun
was het dezen morgen tot een uitbar
sting gekomen. Er was een even merk
waardig als verschrikkelijk tooneel af
gespeeld.
Geheel opgaande in zijn jong geluk,
had de baron geen bijzondere aandacht
geschonken aan zijn ouden bediende,
anders had het hem moeten opvallen,
dat deze sedert den dag, waarop hij te
zamen met hem het huis had verlaten,
waar Anna von Glassner woonde, zeer
geheimzinnige gewoonton had aange
nomen.
Eiken voormiddag, als de baron uit
ging om zich naar zijne bruid te be
geven, sloop de oude stil achter hem
aan. Tegenover den juwelicrswinkel,
waar zijn heer was binnengetreden,
stelde hij zich aan de andere zijde der
straat verdekt op en wachtte tot zijn
meester weer naar buiten trad; en als
deze de deur van Anna's woning bereikt
had, vermoedde hij niet, dat weinige
schreden achter hem zijn bediende stond
en hem met de oogen volgde, met
verslag dier lezing ontlecnen we het
volgende:
„In de onderwijswet van 1S00 stond,
dat B en W. toestemming moesten
geven tot de oprichting van een bijzon
dere school. liet spreekt van zelf, dat
in overwegend Calvinistische gemeenten
geen kans bestond voor een R. K. school,
en omgekeerd ook niet. Onder den drang
van beide kanten kwam nu bij de grond
wetsherziening van 184S de vrijheid van
onderwijs, zoodat do overheid dus geen
toestemming meer behoefde te geven.
Daarbij werd tevens bepaald dat binnen
2 jaar de onderwijswet moest zijn her
zien, dus in 1850. Bekwame spoed i»
er echter altijd geweest, zoodat-er in
1850 nog niets was. Die Jmfzieuing
kwam eejp in 1854. Welbfrarcn er ver-
schillende oiitwcrpungföveest maar steeds
mislukten "ze- Wp® dit eene punt: hoe
brengen we de vrijheid van onderwijs
in verband met ait. 194 der Grondwet
m. a. w. hoe maken we de school toe-
gangelijk voor allen. Een van de arti
kelen, dat het meest kans had van aan
genomen te worden verplichtte den
onderwijzer zijn onderwijs dienstbaar te
maken aan het aankweeken van chris
telijke en, maatschappelijke deugden,
terwijl 'hij'eerbied moest inprenten voor
alle gezindten. Ilij prent dien eerbied
in. Een storm van verontwaardiging
heeft dut gewekt bij de a. r. Eerbied
voor den anders geloovige, dat ging
den a. r. te ver. Wanneer er jodenkin
deren in de school waren, zou men dus
niet over den Christus mogen spreken?
En stel u voor, den anti-revolutionairen
moest men eerbied inprenten voor de
katholieken! Eu wat men het ergste
vond, er zou zelfs een jood aan het
hoofd eener school kunnen staan. Men
heeft zich in 185G heel niet voor kun
nen stellen, dat er nog wel heel andere
menschen dan joden bovenmeester zou
den worden?
In zijn advies aan Willem 1H noemde
Groen zelfs de voorgestelde formule een
verloochening van het Christelijk karak
ter onzer natie, en een prijs geven aan
de roomschen.
De calvinisten wilden een calviuisti-
scheii school. Dat kon niet en roomsch
dat mocht niet. Duidelijk blijkt dus dat
de neutrale school niet in het leven is
geroepen door de moderne predikanten
maar ze is de vrucht van den onver-
zocnlijken strijd tusschen calvinisten en
oogen, die den loerenden blik van een
wild dier hadden. En als de oude dan
in de woning teruggekeerd was, waar
liij mot den baron woonde en waar hem
voor zijn eigen gebruik een ruime kamer
was aangewezen, zette hij zich aan de
tafel, die in het midden der kamer stond,
en daar zat hij dan uren en uren lang.
Hij at niet, hij dronk niet, hij rookte
niet; hij was „geheel verdiept in ziju
gedachten. Als hij dan eindelijk een
eind maakte aan zijn sombere over
peinzing en overeind rees, nam hij een
groote schrijfmap, legde die op tafel,
greep naar pen en inkt en zette zich
met koortsachtigen ijver aan 't schrijven.
Wat hij daar schreef niemand wist
het, want niemand was er bij tegen
woordig; telkenmale grendelde hij, al
vorens met schrijven te beginnen, zorg
vuldig de deur zijner kamer. Het
schenen echter brieven te zijn, welke
hij schreef, want het papier dat hij ge
bruikte, was briefpapier, en telkens,
wanneer hij geëindigd had en nadat hij
het geschrevene wel tien malen met
efronst voorhoofd en gloeiende blikken
had overgelezen, stak hij het beschrevene
vel papier in eene enveloppe, waarop
hij een adres schreef en een postzegel
plakte. Zachtjes' opende hij dan weel
de deur, stak voorzichtig het hoofd naar
buiten en als hij zich overtuigd had,
dat niemand hem hoorde of zag, sloop
hij behoedzaam het huis uit en wierp
roomschen. De neutraliteit was van twee
kwaden het minst kwade kiezen".
Hiermede is o i. voldoende weerlegd
het praatje der heeren samenstellers,
over het ontstaan van dc neutrale school.
Bespottelijk is zeker dc bewering, dat
de bijzondere school geen verdeeldheid
zaait, omdat „Protestanten en Katho
lieken samen werken bij do stembus.
(Bladz 20.) Dat is ten minste iets
nieuws, de samenwerking der christelijke
partijen, voorgesteld als een vrucht van
de bijzondere school.
„Trouwe zonen der Heilige Kerk,
moeten hierover niet nadenken," hadden
"de heeren samenstellers er onder moeten
zetten.
In de brochure van den Bond van
Ned. Onderwijzers is gewezen op de
wijze waarop de geschiedenis werd
onderwezen op dc katholieke scholen,
met aanhaling van eenige lessen uit
kerkelijk goedgekeurde leerboeken. Bot
weg ontkennen van de aangehaalde
feiten is hier natuurlijk onmogelijk. Wat
doen nu de katholieke brochure schrij
vers? Op Bladz. 25 lezen wc: „Daarbij
„moet in aanmerking genomen worden,
dat do „Kerkelijke Goedkeuring," zoo-
„als die bij do Kathieken bestaat, alleen
„beteekent, dat zich in het goedgekeurde
„werk niets bevindt, dat strijd metgcloof
„ol" zeden."
Dus, m. a. w. of er leugens instaan,
dat doet er niet toe, daar bemoeit do
Kerk zich niet mee. "Wij, paganisten,
vinden liegen wel in strijd met ons
geloof en onze zeden, in de Roomsoho
kerk schijnt dat niet hot geval te zijn.
Nog op écu punt willen we wijzen.
Op Bladz. 44 zeggen dc samenstellers:
„De liberale partij legt het Grond-
wets artikel (d.i. art. 192) in haar voor
bloei uit en zegt, dat ogvenbaar
„onderwijs neutraal moet zijn. Maar
„zells met die uitlegging kan steun aan
„de bijzondere school 'niet veroordeeld
„worden.
„Dat beoogt op de corste plaats Prof.
„Buys, dc groote kenner van de Grond-
„wet, zelf liberaal, waar bij aantoont,
„dat de openbare school slechts aan-
„vulling zijn kan (Pag. 744).
Dat Pag. 744, tusschen haakjes achter
dien zin geplaatst, is kostelijk. Dat moet
zeker dienen om tc laten zien, dat het
nu eens echt waar is, wat de heeren
daar vertellen Maar waarom geven ze
niet den titel van het boek, waar liet
den brief in de naastbij gelegen bus.
's Avonds vond de baron, als hij
thuiskwam, in zijne vertrekken de
lampen aangestoken en stond do oude
Johami, dienstvaardig als altijd, gereed
hem den mantel af te nemen, dc thee
te schenken en voor al die kleinigheden
te zorgen, waarvoor hij reeds zoovele
jaren had gezorgd. Wat de baron
echter niet opmerkte dat waren de
loerende blikken, waarmee de oude hem
voortdurend gadesloeg. En wat hij niet
zag dat was, dat dc oude, nadat hij
zicli teruggetrokken had, buiten op den
drempel bleef staan en behoedzaam zijn
oor tegen het sleutelgat drukte, uren
lang wachtend en luisterend, of hij daar
binnen, waar zijn heer zat, ook een
verdacht geluid hoorde, luisterend of
daar niets voorviel dat hem zou nood
zaken toe te springen en handelend op
te treden. Want het was hem immers
bekend, dat zich daarbinnen een krank
zinnige bevond en dat het zijn,beroep
en zijn plicht was, dien krankzinnige
te bewaken I
In don voormiddag van dezen dag nu,
toen de baron ontbeten en gebeld liad,
opdat Joliann hem bij het kleeden be
hulpzaam zou zijn, had deze, in het
bewustzijn van slechts zijn plicht te
doen, de stoute schoenen aangetrokken
en besloten om een woordje met zijn
meester te spreken.
Dit besluit viel hem zwaar, want hij