Wees U Zelf! No. 31: Woensdag 19 April 1905. 2e Jaargang Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER". Het zoekende licht. DE AFGESCHEIDENEN. FEUILLETON. Quo Vadis? DE EEMLANDER. Verschijnt n'oensdnp en Zaterdags. 1 ïtuiTnu I Ilendrik van Viande nst raat28j Abonnementsprijs Per jaarf 3 00 Franco per post- 3.50 Per 3 maanden"s. - 0.75 Franco per post- 0.90 III. Ons oordeel over de vervolgingen, waaraan de Afgescheidenen hebben bloot gestaan ligt voor de hand. Hoen el het optreden van velen hunner alles behalve sympathiek geweest is, hoewel de regeering wettelijk het recht had, de bijeenkomsten der Afge scheidenen te verhinderen, (wat ook o.a. door den toen nog jongen Thorbecke uitvoerig uiteengezet is), hoewel het buiten kijf is, dat de Afgescheidenen zich herhaaldelijk hebben schuldig gemaakt aan het overtreden van de wetten des lands en der reglementen van kerkbe sturen en Synode, de vervolgingen keuren wij als vrijzinnigen natuurlijk ten streng ste af. Trouwens ook in dien tijd werd de houding van de Synode en van de regeering veroordeeld door allen, die werkelijk vrijzinnig dachten. F a 1 c k, wiens naam wij reeds noemden, moet zelfs gezegd hebben, sprekende van de vervolging der „Afgescheidenen" „Ik schaam mij, dat ik Nederlander ben". Wij achten een belemmering van de vrijheid van vergadering, als opgesloten ligt in de bepaling van de Code Pénal, waarbij samenkomsten van meer dan 20 personen met een politiek of godsdienstig doel, worden verboden in onzen tijd on zinnig. t Zijn ook de vrijzinnigen geweest, die aan dit verbod een einde gemaakt hebben. Pas door de grondwet van 1848, de Nieuwe Rotterdammer Courant herin nerde er onlangs nog aan, is aan alle kerkgenootschappen gelijke bescherming verleend. Het zijn de liberalen geweest, aan wie men die grondwet te danken heeft. Dat de afgescheidenen vrij „heftig" konden optreden blijkt uit de mishandeling van de-u Consulent Smith, waarvan we ver telden, wat we vonden in De Bosch Kemper. Iemand, die het weten kan, deelde ons mede dat genoemde predikant tengevolge van de mishandeling een breuk kreeg. In stijl Sy brandy omgezet zou dit luiden „De afgescheidenen „Ze schopten hun tegenstanders breuken om ze van hun goed recht te overtuigen". Waar een wil is, is een weg. Uit het Duitsch van ERNST YAN WTLDENBRUCÏÏ. 15). Alle portretten vertoonden edele, bleekc gelaatstrekken, niet de donkere, zwaar moedige oogen; het scheen, of al die inenschen, ieder op zijne beurt, zijn op volger den zwaren last des levens op de schouders legde, blijde dat hij dien niet langer behoefde te torsen. Anna's blik zweefde van de portretten op Eberliard, den laatsten Fahrenwald, die blijkbaar met ongeduld bij de deur op haaj- stond te wachten, en zij zag, dat zijn uiterlijk hem als een echt nakome ling zijner voorvaderen deed kennen. Toen zij zijn ongeduld bemerkte, trad We kunnen dus zeggen dat dezen voor goed een einde gemaakt hebben aan de mogelijkheid van godsdienst vervolgingen, als in 1834 hebben plaats gehad. Onze lezers behoeven niet te onder stellen, dat liet ons aan stof ontbrak en dat we daarom deze oude geschiedenis eens hebben opgehaald. De geschiedenis der vervolgingen der Afgescheidenen begint weer actueel te worden, omdat ze dienst moet doen, om de goê-gemcente aan het verstand te brengen, hoe 't nu toch eigenlijk met die hooggeroemde liberale vrijheid en verdraagzaamheid gesteld is. Zij die niet gewoon zijn de z.g. poli tieke lezingen te bezoeken vragen zich zeker met verwondering af, wat deze historie met de vrijzinnigen te maken heeft. Wie er wel van houdc bedoelde spie gelgevechten bij te wonen zal niet ver wonderd zijn. Een geroutineerd bezoeker van ver kiezingsvergaderingen verwondert zich alleen nog maar over de verwondering, die sommigen nog aan den dag leggen over de wapens, die men meent te mogen gebruiken om elkander te lijf te gaan. We zullen u even een proefje geven van de wijze, waarop het historisch feit, waarvan we vertelden, door kerkelijke propagandisten (acteurs, schrevtjn wij bijna) voor huil „Christelijke" propaganda wordt pasklaar gemaakt. Uit ons verslag van een rede door den lieer Sybrandy, alhier gehouden in liet vorige jaar citeeren wij liet volgende: Tussclicn 1S30 en 40 hebben «lc liberalen do consciëntievrijheid van hel volk aangerand. Ik wijs u op de maatregelen genomen in 1834 en latei- tegen de Afgescheidenen. Men heeft de inenschen gestraft, geranseld, door rivieren gejaagd. Dat staat in de geschiedenis." 't Is merkwaardig met dergelijke vondsten. Wie er de ontdekker van geweest is, dut dc liberalen zulke nare dingen gedaan hebben is ons niet bekend. Of 't de heer Sybrandy geweest is? Die vindt bij zijn historische en statistische onderzoekingen wel eens meer 't een en ander, wat niemand anders vinden kan. zij snel op hem toe, om hem te volgen, doch bij de deur hing een portret, dat haar onwillekeurig weder tot stilstaan dwong. Het was het beeld van een ouden man met wit haar, in een lange, zwaite jas en met een breede, Spaanschc kraag om; bij zat aan eene tatcl, waarop flesschen, retorten en allerlei gereedschap, zooals vroeger de alchimisten gebruikten. Wat den toeschouwer echter aan het beeld kluisterde, waren de oogen van dien ouden man. Die waren verschrik kelijk om aan te zien; strak starende, met eene uitdrukking van woede, welke levend gebleven scheen nadat de man zelf reeds lang tot stof was vergaan, drongen ze als het ware uit het doek. Terwijl Anna sprakeloos voor dc schilderij stond, trad de baron op haar toe en greep haar, bijna heftig bij den arm. „Kom mede," zeide hij, en zijn stem klonk ruw, als nooit te voren. Nog stond zij daar, door die onaan gename verschijning als aan den grond genageld. Nu wendde de baron zich naar de deur, door welke ze de galerij waren binnengekomen. „Had ik je niet bevolen, dat portret weg te nemen?" Zij draaide het hoofd om tot wien sprak hij. In de deur stond de oude Johauii, die, naar het scheen, ongemerkt was binuengekomen. Zij zag, hoe hij lang zaam het hoofd naar voren bracht en Prijs «Ier ndvertentieu Van 1 tot 5 regels 0.40 voor iederen regel meer0.08 (Bij abonnement aanmerkelijke korting.) Wc weten niet of we deze parol ook aan zijn kroon kunnen hechten, want blijkens een artikel iu de Nieuwe Rot terdammer heeft ook de lieer Verkou teren dit feit geschikt geacht om te bewijzen, dat „de liberalen" eigenlijk het woord verdraagzaamheid niet in den mond mogen nemen. Dit daargelaten, vragen wij ons in gemoedo af, als werkelijk liberalen zich 70 jaar geleden schuldig gemaakt hebben aan iets, wat niet in den haak is moet dit dan nog aan do liberalen van lieden worden verweten? En gesteld eens, dat de vervolging het werk geweest ware van liberalen, dan had een „eerlijk" inan er moeten bijvoegen, dat zij dan tocll later hun fout hebben ingezien en die door een vrijzinnige wetgeving weer hebben goed gemaakt. Doch dit had niet den vereischten indruk gemaakt, „gestraft, geranseld, «loor rivieren gejaagd". Dut slaat in. Een ding is jammer, en wel dat er in de jaren 183440 nog geen liberale p a r t ij was. Do regeering, dat was in hoofdzaak de Koning en zijne Ministers. Van een liberale regeeringspartij was toen nog geen sprake. Wanneer we voor bet ontstaan van de staatkundige liberale partij liet jaar 1844 nemen, begaan we, ineeuen we, geen historische onjuistheid. Ook op kerkelijk gebied was er toen feitelijk nog geen sprake van ecu liberale lichting. De z.g. Groninger school begon toen pas te ontstaan. Als wc de richting van dc boven drijvende partij in kerk en staat moesten vergelijken met de nu bestaande par tijen, dan zouden we waarschijnlijk tot dc conclusie komen, dat deze partij liet dichtst stond bij hen, die men tegen woordig met den naam van Christelijk- historischen bestempelt. Maar, zegt de lieer Sybrandy: „de liberalen hebben het gedaan, het staat in de geschiedenis" en zijn schild knapen praten liet lieui na en zoo'n „vondst" wordt weldra door het gelieele land gecolporteerd. Het doel heiligt de middelen. de oogen op den baron vestigde. „Mijnheer de baron," zcide hij, „heeft daarvan niets bevolen." Op dat oogenblik voelde Anna, wier arm in dien van den baron lag, een schok door diens leden gaan. Zijne gestalte rekte zich uit, zoodat hij uiecr dan een hoofd boven haar uitstak. „Als ik het werkelijk nog niet be volen heb," sprak bij over haar heen, „dan beveel ik liet nu! Dat portret moet weg! Dadelijk!" Nu kwa:n de oude dienaar, steeds met het hoofd naar voren en de oogen op zijn heer gericht, een paar stappen dichter bij. „Moet dat weg? Het portret van den ouden heer?" „Ja heb je mij niet verstaan?" antwoordde de baron. „Waarheen zal ik hem brengen?" De baron dacht een oogenblik na. „Naar boven," beval hij dan, „in de groene kamer." Een vreemde flikkering vertoonde zich in de oogen van don ouden dienaar; hij keek alsof hij zijne oorcn niet ge loofde. „Dat portret," vroeg hij, op bijna dreigenden toon, „weg van hier? Naai de groene kamer?" En nu gebeurde er iets, wat Anna een schrik door dc leden joeg; dc man aan hare zijde, uit wiens mond zij tot nu slechts kalme woorden, woorden vol Waarheen gaan wij? Deze vraag is in den laatsten tijd herhaaldelijk gesteld, en ook wij stellen haar op onze beurt, naar aanleiding van de bonding der drie vrijzinnige groepen. Waarheen denkt men het vrijzinnige leger te leidon? Geen dag gaat voorbij zonder nieuwe staaltjes van onderling getwist, van twee spalt en verdeeldheid. Deventer stelt een liberaal tegenover den aftredenden vrijzin.-aemocraat; te Alkmaar willen do vrijz.-dem. den zetel van den liberalen lieer v. Foreest betwisten; prof. Treub neemt te Leiden een caudidatuur aan naast, zoo niet tegenover, die van prof. v. d. Vlugt; nil-, v. Houten schimpt periodiek op Borgesius, Drucker enz.; Treub adviseert de onderteekenaicn van liet liberale Manifest, v. Karnebeek en Roëll, niet te steunen; liet laatste nieuws is liet advies van liet hoofdbestuur van den Vrijz.-Dein. Bond. „dat de propaganda voor bet eigen beginsel naast de anticlericule actie eenerzij Js, en het belang om bij eerste stemming het grootste aantal vrijzin nige kiezers aan de stembus te bren gen anderzijds, eisclien, dat ook tegenover aftredende oud-liberale afgevaardigden zelfstandig worde op getreden met een candidaat, die het program vao actie der gecoaliseerde partijen onderschrijft." Waarheen, zoo vragen wij, moet dit alles leiden; maakt men zich in ernst de illusie, met deze onderling verdeelde macht op te trekken tegen de vast aaneengesloten gelederen van den tegen stander en daarmee een overwinning te behalen? Nederland kan ongetwijfeld veel loeren uit den oorlog gevoerd in het Verre Oosten; onze vrijzinnigen van allerlei kleur althans dit: dat overwinningen alleen behaald worden onder leiding van aanvoerders, die ecndiachtig samenwer ken ter bereiking van 't gemeenschap pelijk doel; die in 't gezicht vail den vijand niet handelen naar eigen meening, maar naar eenzelfde plan, elkander steunend en aanvullend. Onze vrijzinnige leiders, of althans zij die daarvoor willen doorgaan, volgen daarentegen bij voorkeur het voorbeeld van Koui-opatkin en Grippenborg; ja goedheid had vernomen, schreeuwde eensklaps: „AIb je dat niet past, dan maar anders; op den grond met dat portret!" De oude Johaim antwoordde niets, doch bewoog zich evenmin; slechts zijn mond ging half op n, zoodat men zijne lange tanden zag. In de borst van den baron steeg iets op, gorgelend en ruischond als een stijgende vloed. „Op den grond er mede! Ileb je 't gehoord?" Ditmaal schreeuwde hij niet, hij brulde. Anna zag op; zijn gezicht was geheel verwrongen. Een vreeselijke angst over viel haar. „Eberliard!" riep zij uit. Toen hij dien kreet hoorde, liet hij het hoofd zakken. Zij stond doodsbleek, oyer haar geheele lichaam bevende, de handen smeekeud en als afwerend te gelijk tot hem opgeheven, voor hem. Óp dat oogenblik was liet, of zijn lichaam ineenkromp; de woede in zijne oogen maakte plaats voor schrik, en met een dof: „O, mijn God!" sloeg hij beide armen om haar heen, trok haar aan zijne borst, en haar zoo tegen zich gedrukt houdende, nam liij haar uit de galerij mede naar het aangrezende ver trek, waar hij haar op een sofa nederliet. Zoodra zij plaats had genomen, zonk hij voor haar op do knieën, liet het hoofd rusten en legde de handen om haar heen, als vreesde hij, dat zij op- nog erger, zij bestl ijden elkaar en de uitkomst hunner bewonderens waardige taktiek zal dan ook die der Rus sische aanvoerders evenaren. Het ergste en liet ergelijkste is daar bij, dat zij de geestkracht lninncr vol gelingen verlammen, liet vertrouwen in dc gemeenschappelijke zaak ondermij nen; zij doen m steeds ruimeren kring een onverschilligheid ontstaan, te be denkelijker naarmate hun getwist langer wordt voortgezet en her tijdstip der stembusactie nader komt. Napoleon zeide, dat bij liet meest leerde van zijn tegenstanders. Welnu, laten onze kleine Napoleons lezen en overwegen wat het K-K. blad Het llitts- gezin schrijft: „Op deze wijze gaat het goed, voor de regeering wel le verstaan, Want, natuurlijk, zal bij de her stemmingen bet parool wel zijn: als één man tegen de candidatcn dei- rechterzijde;maar wanneer dc heeren van links elkaar te voren flink hebben genegerd en gejudast, dan zal er bij de herstemmingen aan den ijver van dc vrijzinnig-de mocraten om oud-liberalen te steunen, en omgekeerd, hier en daar wel wat haperen. Eu aan dat haperen kunnen in sommige districten juist onze candi datcn hun behoud te danken hebben." Inderdaad, zoo gaat liet goed voor de coalitie, en ieder menscli met ge zonde zinnen ziet dit in; niet onze boeien politieke leiders, die geen tijd vinden 0111 hun verstand te raadplegen, onulat zij 't te druk hebben met liet verdoelen van de huid van den beer, die nog geschoten moet worden. De heeren twisten over 's keizers baard: over do vraag, wat geschieden zal op het einde van bet vierjarig tijd perk van het vrijziunige ministerie; doch de vraag: hoe komen we daaraan; wat moet geschieden oui de vrijzinnige be ginselen bij de stembus te doen zege vieren, wordt niet beantwoord. Toch is het deze vraag, welke dc vrijzinnigen kiezers allermeest bezighoudt. Of TreubDrucker liet zullen winnen met het blanco-artikel plus algemeen kiesrecht, dan wel Borgesius-Liberaln Unie met blanco-artikel zonder meer, of Tijdemanv. Houten zonder blanco artikel, dat alles interesseert de kiezers eerst in dc tweede plaats, vooral nu springen cn ontvluchten zou. Daaraan had Anna zeker niet gedacht, want zij gevoelde zich door den zooeven doorgestanen schrik geheel krachteloos; zij moest de tanden opeenklemmen, om ze niet te doen klapperen, en beefde aan al liare leden. Toen de baron haar voelde beven, richtte hij het hoofd op. „Heb maar geen vrees," smeekte hij „wees niet bevreesd." Doch hij zag hare oogen vol afgrijzen op hem gericht. „Het was ter wille van jou, dat ik zoo heftig werd," ging hij voort, „om dat ik zag dat het portret je verschrikte." En toen zij nog altijd niet in staat was, een woord te spreken, drukte hij zijn hoofd weder in haar schoot, en hield haar nog steviger vast. „Ga niet weg van mij!" kreunde hij. „Verlaat mij niet!" Bij deze woorden werd haar hart weder warm. Zwijgend sloeg zij de armen om hem heen, liet haar gezicht op zijn hoofd rusten en een stroom van tranen verkondigde, dat liet ijs, hetwelk zich een oogenblik om haar hart had gezet, weder gesmolten was. Zoo zaten ze zwijgend bij elkaar, langen tijd. Het eenigc geluid, dat men hoorde, was het knetteren van het hout in den haard, dat nu cn dan in- eenvicl, om daarna tot asch te worden. Het was, alsol de oude meubelen, de

Historische kranten - Archief Eemland

De Eemlander | 1905 | | pagina 1