No. 69.
Woensdag 28 Augustus 1907.
4e Jaargang.
Liberaal Orgaan voor Amersfoort en Omstreken
Uitgave van de Vereeniging „DE EEMLANDER".
Idees U
t
Concentratie.
FEUILLETON.
Toen hij tot zich zelf kwam.
DE EEMLANDER.
Verschijnt
Woensdags en Zaterdags.
Bureau
Kortegraelit 1.
Abonnementsprijs
Per jaarf 3.00
Franco per post- 3.50
Per 3 maanden- 0.75
Franco per post - 0.90
Prijs der advertentiën
Van 1 tot 5 regels0.40
vooi iederen regel meer0.03
(Bij abonnement aanmerkelijke korting.)
De vrijzinnige concentratie is in de
laatste weken nogal eens ter sprake
gekomen. Dit verwondert ons niet. Con
centratie van verschillende fraction komt
nooit con auiorc tot stand; ze vindt
haar oorsprong slechts in de diep ge
voelde overtuiging, dat ze als weermid
del onontbeerlijk is tegenover een tegen-
r stander, die in een aanval dier fractiën
dierbaar goed aanrandt.
En nu bij de laatste Provinciale stem
bus die concentratie niet de overwinning
bracht, is het gevoel verklaarbaar:
Waarvoor ons de wcderzijdsche opoffe
ringen getroost, nu die toch niet tot het
beoogdo doel leidden? Eu het is ook
alweer niet verwonderlijk, dat dit gevoel
zich het eerst belichaamde in eene klacht
3 in vrijzinnig-democrati8chen mond; de
vrijzinnig-democraten toch zoeken zoo
k gaarne, in hun isolement huune kracht,
6 en voor hen schijnt het telkens grooter
zelfoverwinning te kosten, dat isolement
tijdelijk prijs te geven.
Eilieve, zouden we hier willen vragen:
7 Sinds wanneer wordt de politieke forma-
tie beoordeeld of veroordeeld naar het
5 succes, dat men er mee heeft? Zeker, wij
kunnen ons begrijpen, dat men in Juni
1907 gaarne de juichtonen had aangehe
ven, die twee jaren vroeger zoo luide
den lande doorklonken, maar nu dit
k niet zoo heeft mogen zijn, gaat het
toch niet aan de concentratie tot wrijf
paal te maken, en do groote voordeeleii,
die zij in 1905 heeft afgeworpen, voorbij
9 te zien.
Waarlijk, het zal toch wel geen be-
toog behoeven, dat als niet alle vrij
zinnigen in 1905 begrepen hadden, dat
het hoofd doel moest wezen, Kuyper's
machts-antithese te breken, de stok-
-s waarder der coalitie ons in tweeden ter-
H mijn van regeeren al zeer onaangename
verrassingen zou hebben bezorgd En
D>\ wrok rijpt wel maar niet in het
zonnelicht.
DOOK
HEERBERT SHIPMAN.
1)
Brutustown bezit op dit oogenblik
een postkuutoor, vier kerken, acht sa
loons en een hotel, zoodat de ingezetenen
het kwalijk nemen, als men spreekt
van een dorp. Er was een tijd, bijna
een eeuw geleden, dat Brutustown wei
gerde, om lauger onbekend te blijven
als Jones CornerB. Het vergat Jones en
werd klassiek, evenals andere steden.
Het begon te droomen van een dag,
dat het niet langer de minste onder de
steden van het graafschap zou zijn, en
al droomende viel het in slaap.
In het dal, waar de Mohawk zijn
weg zoekt, rust thans Brutestown, onge
stoord, onveranderd, zonder dat er iets
al is het der concentratie niet gelukt
de overwinning van 1905 te comple-
teeren door de overwinning van 1907,
daarin kan toch gcene reden gelegen
zijn om de concentratie te verwerpen,
waar men begrijpen kan, dat die neder
laag aan allerlei factoren te wijten is,
die met partijformatie niets hebben uit
te staan.
Op de cleriealen is bij de laatste Pro
vinciale stembus gestemd o. a. door
alle negatief-liberalen. Onder negatief-
liberalen verstaan wij hen, die zich,
omdat ze noch sociaal-democraat, noch
anti-revolutionair, noch katholiek zijn,
uit deze driedubbele negatie het recht
aanmatigen liberaal te heetetf.
Dat voor de gemeenschapsbelangen
absoluut onverschillige volkje wil rust
en is absoluut afkoerig van elke her
vorming. Dit element wierp zich dan
ook met liefde in 1897 in de armen
van dr. Kuyper; het toenmalige minis
terie van sociale hervorming was uit
den booze en- met vreugde zag hot dan
ook de mannen, die Leerplicht, Onge
vallenwet, Woningwet, enz., gegeven
hadden, tot opstaan gedwongen. En ware
het den lieer Kuyper gelukt aange
boren neiging te overwinnen en wat
minder stof op te jagen, hij had dit
clement niet tegen zich gekregen, dat
hij, vooral met zijne ontbinding van do
Eerste Kamer, wat al te hard in zijne
rustige rust stoorde, zoodat het zelfs
vergat, dat de portemonnaie der rijken
onder de Christelijke coalitie zoo buiten
gewoon veilig was.
liet is licht te begrijpen, dat een der
gelijk element van eene versterking van
het tegenwoordige kabinet, dat de groote
inkomens uit vermogen en bedrijf wil
belasten, niets hebben moet.
„Ik heb bij deze verkiezingen steeds
op de kerkelyken gestemd", zei in de
afgeloopcn Junimaand een dusdanig ne
gatief-liberaal tot ons, en dat niet zon
der een zeker soort, triomf.
voorvalt.
Het gebeurde evenwel op een morgen
in April 1898, dat Brutustown ont
waakte onder een vreeselijke ontroering.
Er was iets gebeurd, zoo vernederend
voor de waardigheid van de kerk en
daarmee van den godsdienst, dat do
oudste inwoners zich iets dergelijks niet
konden herinneren.
Zooals van zelf spreekt voelden de
Episcopalen, die eene minderheid vorm
den, do slag het moest, en het moet,
kplaas, worden erkent, dat nog de
Presbyteriërs noch de Roomsch-Katho-
lieken, noch de Baptisten erg veel
christelijk medelijden met het geval
hadden.
„Het is te erg, het is werkelijk te
erg," klaagde juffrouw Seliua White,
toon ze juffrouw Peters iu het postkan
toor ontmoette. „Je dominé en zijn
eenigstc zoon samen aan het vechten!
Je weet immers, de menschen zeggen,
dat ze beiden dronken waren, toen de
oude heer Howard, Nelse in het oog
trof, en
„Stel je voor, zoo iets," zei juffrouw
Peters scherp. „De menschen weten iu
de regel meer te zeggen dan ze wel
weten. De zuster van mijn dienstmeisje
werkt bij de familie Howard en zij
zegt, dat het niet verder dan tot
woorden is gekomen."
De verschillende groepjes in liet
postkantoor omringden juffrouw Peters,
„Gij?" zeiden wij, niet geheel zonder
verontwaardiging.
„Ja, zeker," was het laconieke ant
woord, „ik moet van al dat sociaal ge
doe niets hebben, daarom is het beste
dat de meerderheid in de Tweede Ka
mer minderheid is in de Eerste, of
andersom. Kijk maar niet zoo boos; in
1909 stem ik uit dezelfde overweging
weer met jelui, adieu".
Zoo zijn er duizenden geweest.
Voeg daarbij nu de Friesch-Christe-
lijk-Historischen, die zich weinige weken
vóór die stembus bij de coalitie aan
sloten, toen ze de waarborgen hadden
verkregen, dat daarin noch hun conser
vatisme, noch de Nederlandsch-Her-
vormde Kerk schade zou lijden, de
orergrootc meerderheid onzer officieren,
die ingeroest in oude theorieën van
lcgerhervorming niets willen weten,
en dan zal het zeker een ieder duidelijk
zijn, waarom de ovenvinng van 1905
in 1907 niet is voltooid.
Onze nederlaag van Juni 1.1. is er
dan ook eene, waarbij het conservatisme
van het minste allooi in de eerste lij
der overwinnaars sttfat, "en men is
daarvan aan de zijde der coalitie
zoo overtuigd, dat het katholieke
blad de „Gelderlander" dezer dagen
schreef, dat het niet te hopen was,
dat de Christelijk-Ilistorischen ooit een
entente zouden aangaan met de wij-li
beralen, omdat daardoor der 1 i n-
kerzijde welkome steun zou
geboden worden voor hare
stelling, waarop haar nieuwe
s t r ij d w ij z e steunt, dat b ij haai
de democratie en bij ons het
conservatisme zetelt.
Och, wat plaagt dat geweten, en wat
dwaasheid te beweren, dat deze stelling
op eene nieuwe strijdwijze steunt; dat
de coalitie reeds in 1901 in liet teeken
van het conservatisme stond, is toch
zeker van vrijzinnige zijde nimmer ver
heeld. Ware het ook anders, zouden
Lohman en van Vlijmen zich dan in de
in afwachting, van wat er verder zou
komen.
„Als jullie het dan zoo graag wilt
weten, zal ik het maar vertellen. Nelse
Howard is met een paar jongelui, ouder
dan hij, naar Utica geweest, en is lang
na tienen al zingende en dronken thuis
gekouien, en
„En dat een domiaé's zoon! De
zoon van eene pitcopaalsch predikant!
Maar dat is iets verschrikkelijkst! zei
de kleine juffrouw Gainsley, die de
japonnen voor de dames, behoorende
tot de Baptisteugemeente van Brutustown
maakte.
„Ja zeker, dronken!" viel juffrouw
Peters haar in de rede. „En als ik niet
eene Christin was, juffrouw Gainsley,-
dan zou ik kunnen zeggen, dat er on
der de Baptisten in deze stad zijn, die
het verschil kennen tusschen whiskey
en water, en dat niet enkel door den
reuk!"
„Stil, stil meisjes, twist niet met el
kander, suste juffrouw Moreheed. En
wat deed de oude heer Howard toen?
We stellen er allen zooveel belang in!?
Juffrouw Peters, die liever haar per
soonlijk gevoel ten offer bracht dan de
gelegenheid zich te doen hooien, nam
de draad van haar verhaal opnieuw op.
„Wel, Alice Mey, Joe Pigly's doch
ter, die iu de pastorie werkt, zei dat
toen Nelse Howard zoo binnenkwam,
zijn pa geheel kapot was. Hij ging
coalitie thuis kunnen voelen, zou dan
van Idsinga, de onverzoenlijke vijand
van sociale hervormingen, als haar kamp
vechter optreden?
Waarlijk, die dit alios in het oog
houdt, begrijpt waarom wij de nederlaag
leden en kiest niet het slechtste oogen
blik ter wereld uit, om zijne tactiek te
overwegen. Onbevangenheid wordt niet
bevorderd door teleurstelling.
Het zal wel geen betoog behoeven,
dat wij onder concentratie hier niet
verstaan het verbond tusschen de Vrij
zinnig-democraten en Uniemannen op
21 Januari 1905 gesloten. Dat verbond
is en blijft natuurlijk van kracht totdat
het formeel zal worden beëndigd, en
wij zouden er niet anders dan groot
nadeel voor de democratie iu zien, als
deze beide groepen elkaar gingen be
strijden.
Maar wij verstaan daaronder die alge-
heele samenwerking van allo vrijzinni
gen, die in 1905 wel niet formce 1
maar toch facto tot haar recht is ge
komen, en die bij de Provinciale stem
bus van 1907 voor Zuid Holland zich
getoond heeft in gemcenschappeiijk
overleg der drie fracties bij de candi-
daatstclling.
Het goed recht, neen het gebodene
van zulk eene concentratie werd uit
nemend uiteengezet op 20 Mei 1.1. door
Mr. Treub, te Goes, en wel in de vol
geilde bewoordingen:
„Zonder zich om de democratie te
bekommeren, gaat alles aan de rechter
zijde samen; de democraten onder de
anti-revolutionairen met de zeer conser
vatieve Katholieken; 't baseert zich alles
op de antithese-politiek.
„Zulk eene combinatie is zeer ver
keerd, daar wij veeleer moeten komen
tot eene combinatie van democratische
groepen, doch zoolang men aan de
Rechterzijde zich daarom niet bekom
inert, worden ook de vrijzinnigen ge
dwongen zich te coaliseeren, ook al
zitten en bedekte zijn gezicht met beide
handen. Al dien tijd deed Nelse niets
anders als hoen en weer draaien, en
lachen als een gek, en hij zei dat dit
nu de eerste en de laatste keer \t-as.
zijne arme ma, zij was bleek als een
doode en schreide al maar, hield Nelse
vaat. en zei: „Mijn arme jongen, hoe
kon je zoo iets doen?
Eensklaps stond de oude Hoer Howard
op, en terwijl hij zijn hand op mevrouw
Howard's schouder lei, zei hij:
„Moeder, laat me met Nelson alleen.
Ik heb een woordje met hem te spre
ken".
En toen begon hij Nelse ongezouten
te vertellen hoe hij over hom dacht.
„Ik heb getracht eerlijk te handelen,"
zei-ie. „Ik heb dertig jaar in deze stad
gevochten tegen den drankduivel, terwijl
ik trachtte de jonge lieden sterk en
goed te maken. Ik had stellig gedacht,
dat jij, Nelsou, mij zoudt helpen, helpen
door je voorbeeld, en dat nu jy, jij
mijn cenige zoon
Alice May zei, dat hij snikte als een
kind en gedurende een poosje niet kon
spreken. Daarna bleef hij stokstijf staan,
terwijl hij zoo luide begon te spreken,
dat men hem duidelijk in de zijkamer
kou hooren. „Nelson," zei ie „hoeveel
ik ook van je houd, ik zie je liever
dood, ik sta liever bij je open graf,
dan dat ik mijn zoon levend zie als
een dronkaard. Zij stem klorfk ver-
keur ik de vrijzinnige combinatie af,
doch wij kunnen nu eenmaal niet an
ders.
„Veronderstellen wij oen oogenblik,
dat de vrijzinnigen een kerkelijke demo
craat zoudon steunen, terwijl de kcr-
kelijken van alle nuance dit oei doen,
dan behaalt hij ongetwijfeld de over
winning en dat ten koste van de vrij
zinnigen, die op deze wijze hun eigen
graf zouden graven, wat toch zeker nie
mand var hen verlangen kan.
„Ook de vrijzinnigen moeten dus sa
mengaan met terzijdestelling van alles
wat hen verdeelen kan. Telkens als de
stembus in 't zicht is, hebben de kcr-
kelijken den inond vol van Sociale Her
vormingen, doch zij stemmen en steu
nen de gchcelc fractie Lohman en do
Katholieken, die voor van sociale
hervormingen niets willen weten. Zoo
lang dus deKerkelijkecoalitie
blijft bestaan, is een samen
gaan der v r ij z i n n i g o n gebie
dend vo o r ge schr o v o n." (Spatiee-
eering van ons, Red. V.).
Zoo is het. De vrijzinnige concentra
tie is het verweermiddel tegen de poli
tiek der machts-antithese, en haar voort
duren en haar optreden hangt samen
met de vraag, hoelang nog Talina en
van Vliet, van Nispeu en Pastoors den
politiekcn strijd willen weghouden vau
hun eigen terrein.
De heer Treub mocht or do restrictie
aau toevoegen, dat samenwerking voor
de verkiezing voor de Provinciale Sta
ten veel gemakkelijker is dan voor de
Tweede Kamer, omdat 't kiesrcchtvraag-
stuk bij de Kamerverkiezingen zoo over-
heerschcnd is, dat een voorstander van
„Algemeen Kiesrecht althans bij eerste
stemming uiterst bezwaarlijk op oen
tegenstander kon stemmen, terwijl
bij de verkiezing voor de Provin
ciale Staten de kicsrcchtquaestie veel
minder op den voorgrond treedt. Wij
ziju het met die restrictie eens, die
schrikkelijk, zei Alice May, en hij had
het pas gezegd, of Nelse werd geheel
anders. Je weet, Helse is pas twintig
maar ie is 'u kopstuk, en, zei Alice
May, zijn stem klonk even vast als die
van z'u pa. Vader, zei-ie, vader, meent
ge dat? Elk woord, zei zijn vader.
Goed, antwoordde Nelse doodsbleek.
Ik weet, dat gij een goed man zijt,
dat ik uw naam heb bezoedeld en
schande over de kerk heb gebracht, en
dat u me liever dood ziet. Ik heb spijt,
over hetgeen ik gedaan heb. Het is de
eerste keer vader, en ik verzeker u, dat
het ook de laatste is, de laatste keer!
dat is alles, wat hij zij. Alice May be
greep niet jOiit wat dut beteekende, en
de oude ook niet.
Hij zei alleen; Ik smeek God van
ganscher haite, dat het zoo moge zijn-
teiwijl Nelse een snik gaf, en tegelijker
tijd de kamer uitsnelde. l)at is het laat
ste wat ze van hem gehooid hebben.
Hij^ is daarna verdwenen en niemand..."
St, st!" fluisterden eensklaps ver
scheidene stemmen, juffrouw Peters
zweeg, en koek rond. Mr. Howard
trad het postkantoor binnen. Het troepje
trok zich onder eerbiedig stilzwijgen
terug, uitgezonderd juffrouw Peters. Als
eenig aanwezig lid van ziju kudde,
rekende zij het haar plicht, om niet
zeggen. haar recht, een praatj
maken.
iOch, arme Mr. Howard" kreet ze
