UIT 1>E PERS.
WEERBERICHT.
Thermometerstand
De officiële spelling.1)
BINNENLAND.
Kunst eu Wetenschap.
MEDEDEELINGEN VAN HET
KONINKL. NED. MET. INSTITUUT.
(Opgemaakt voorm. 10.50 uur.;
De Bildt, 2G Januari 1909.
Hoogste barometerstand 776.3 m.M.
te Breslau laagste 756.2 m.M. te
Seydisfjord.
Verwachting tot den avond van 27
Januari 1909.
WindZwakke tot matige oostelijke
wind.
Gesteldheid van de lucht: Nevelig
tot onbewolkt, droog weer.
Temperatuur's Nachts strenge
vorst, overdag om het vriespunt.
Barometerstand te AMERSFOORT.
Barometerstand hedenmiddag te 12
uur 775 m.M.
Vorige stand te 12 uur 772 m.M
te Amersfoort.
Hoogste gisterenF. 29
Laagste hedennacht F. 17
Hedenmiddag 12 uur F. 26
dragen. De jeugdige Coutard, was on
danks zijn biddeD en sraeeken door
zijn vader naar de inrichting over
gebracht. Onderweg reeds deed hjj
een poging om zelfmoord te plegen.
In de strafkolonie aangekomen werd
hij algeheele afzondering der kin
deren is daar regel in een cel op
gesloten. Vyf dagen lang weigerde de
jongen voedsel.
Wij zullen je wel klein krijgen,
werd hem meermalen door het sleu
telgat toegeroepen.
Na een aandoenljjken br.ef aan zijn
moeder te hebben geschreven, heeft
hij zich aan zjjn das opgehangen.
De cel, waarin de kinderen in de
Paternelle te Mettray worden opge
sloten, is van getraliede vensters voor
zien, terwijl de deur dag en nacht is
gegrendeld. Het eten wordt hun daar
gebracht en de ouderwijzer komt hun
daar les geven.
Volgens het Fransche burgerlijk
v/etboek, heeft een ouder, die over
het gedrag van zijn kind ernstige
klachten heeft, het recht het gedu
rende 1 tot 6 maanden te doen op
sluiten. Uitdrukkelijk bepaalde de wet
gever echter, dat dit niet mag geschie
den dan met een schriftelijk bevel
van de Rechtbank.
Dit laatste nu, werd in de straf
kolonie te Mettray steeds veronacht
zaamd. Op eenvoudig verzoek der
ouders, werden de kinderen onmid-
dellyk opgenomen, terwyl bovendien
aan den wettelijk gestelden termijn
van hoogstens zes maanden evenmin
de hand werd gehouden. Tal van
kinderen zitten er voor onbepaalden
tijd door weinig gewetensvolle ouders
van hun vrijheid beroofd.
Nadruk niet verboden.
20)
Het eeuwen oude geredetwist over
het gebruik van vreemde woorden,
heeft nog heden een prakties belang.
Onder vreemde woorden verstaan wjj
zulke die uit een vreemde taal zijn
overgenomen. Evenals wij nog doen,
namen onze voorouders ze over als
zy ze nodig hadden. En nu zijn er
honderden woorden in onze taal die
het oorspronkelik vreemde uiteilik
geheel verloren hebben b.v. dichter
schrijver, fles, brief, aap boter, enz.
De ongeletterde kan dat op 't oog
niet zien, evenmin als dat aal, geit,
brug, knie, melk enz. oorspronkelik
nederlaudse, altans germaanse woor
den zijn.
Opsnijders niet meegerekend, die
gaarne spreken van cuisiniertailor,
coiffeur, presumeren, dégoutant, danke
sehön enz. in plaats van het daarvoor
1] Met gebruikmaking vau de tweede druk
van Opstellen over de Spelling en Verbui
ging door dr. R. A. Kollewiju.
DUITSCHLAND.
Voor den aanvang van de beraad
slaging over de voorstellen betreffende
de reorganisatie van het kiesrecht
voor den Pruisischen Landdag, legde
Minister v. Moltke een verklaring af,
waarin hij zeide, dat geen Minister
zonder over diepgaande en nauw
keurige gegevens te beschikken, met
voorstellen over kiesrechthervorming
in het Huis kan aaagekomen. Hij was
derhalve genoodzaakt zich buiten d
beraadslagingen over de voorstellen
te houden, maar hij zeide, dat hjj de
debatten met belangstelling zal volgen.
De Romeinsche correspondent
van het Berliner Tageblatt meent te
weten, dat Duitschland zjjn bemid
deling heeft aangeboden tusschen
Italië en Oostenrijk naar aanleiding
van het incident betreffende de hoogo-
schoolquaestie.
Bülow zou te Weenen reeds stappen
hebben gedaan en Oostenrijk aange
raden nebben in het belang van het
Drievoudig Verbond rekening te hou
den met de wenschen van Italië.
PERZIË.
Het Britsche Ministerie van Buiten-
laudsche Zaken heeft een communi
qué uitgegeven, waarin het verklaart,
dat Groot-Britannië en Rusland niet
voornemens zijn in de binnenlandsche
aangelegenheden van Perzië tusschen-
beide te komen, maar wel van oordeel
zijn, dat de toestand van Perzië
gebiedend de invoering van een prak-
tischen vorm van volksvertegenwoor
diging eischt, ten einde de. noodza
kelijke economische en financieele her
vormingen in het bestuur te kunnen
verwezenlijken.
Daar de tegenwoordige onlusten de
economische belangen van Engeland
en Rusland in gevaar brengen, heb
ben de Regeeringen van deze beide
Rijken van gedachten gewisseld, met
het doel, den Sjah in bovengemelden
ziu te adviseeren.
Evenredige vertegen
woordiging. De heer J. Q. Ramaer,
die de vorige week zjjn belangwekken
de lezing over cijfers op het gebied
van religie en politiek voor het Aard
rijkskundig Genootschap hield, publi
ceert in de N. R. Ct. het volgende
sprekende lijstje, hetwelk aantoont,
dat mr. Heemskerk, de premier in bet
zittend Ministerie, bij periodieke ver
kiezingen steeds het onaangename ge
val heeft moeten ondeivinden, niette
worden herkozen
1S38 gekozen voor Ridderkerk,
1891 niet herkozen.
1894 gekozen voor Harlingen,
1S94 niet herkozen.
1894 gekozen voor Sneek,
1896 niet herkozen.
1901 gekozen voor Amsterd. 7.
1905 niet herkozen.
1905 gekozen voor Sliedrecht,
1908 Minister.
De heei Ramaer merkt daarbij °P,
dat inr. Heemskerk, indien wij even
redige vertegenwoordiging hadden,
steeds zou zijn herkozen, terwiil nu 6
van de 20 jaren zijn licht niet in de
Kamer geschenen heeft.
Inderdaad een sterk argument voor
evenredige vertegenwoordiging.
De Middenstandsten
toonstelling. De Middenstands
bond kan mededeelen, dat reeds het
grootste deel van de beschikbare expo
sitieruimte voor alle groepen der ten
toonstelling te Amsterdam door ver
schillende exposanten is besproken.
Van verschillend vakken, welke zich
daarvoor leenen, zullen de organisa
ties modelwerkplaatsen inrichten, waar
bij enkele als tegenstelling zullen aan-
gebruikelike nederlandse woord te be
zigen, is er een streven om vreemde
woorden te vermijden waar het mo-
gelik is. Daarvoor bestaan verschil
lende redenen. Vaak zijn de vreemde
woorden onduidelik voor het grote
publiek b.v. anakolema, engareb, ro-
dondas enz. Hieruit volgt echter
niet, dat alle vreemde of bastaard
woorden onduidelik zouden zijn. De
duidelikheid heeft met de afkomst
niets te maken. Groter of geringer
duidelikheid is eenvoudig een gevolg
van meer of minder gebruik. De
wooiden toko motief, wagon, portemon
nee, Jotografie enz. zijn even duidelik
als melk, huis, kaas. Daarentegen zijn
er echt nederlandse woorden die zc
zelden gebruikt worden, dat de meeste
Nederlanders ze niet verstaan b.v.
bakstag, darink, galpengarre, hoor
naar enz.
De afkeer van vreemde woorden
moet dus voornamelik liggen in het
ongewone, bet onnederlatidse dat ze
over zich hebben. Dat ongewone moet
dus bij 't spreken aan do klank, bij
de schrijftaal aau de spelling geweten
worden. De klank is hier van minder
gewicht omdat schijnbaar vreemde
toonen een oude werkplaats met ver
ouderde, doch toch nog bij velen in
gebruik zijnde gereedschappen en
werktuigen en daarnaast de moderne
werkplaats voorzien van de nieuwe
machines en hulpmiddelen. Eveneens
zullen er vele zeer interessante be
drijven in werking gesteld worden,
waardoor de vakorganisaties en het
publiek hun warenkennis kunnen ver
meerderen. Ook op modegebied is veel
belangrijks te wachten en schoone
inzendingen in orgineele stands, waar
voor de architecten der tentoonstel
ling, de heeren Jacot in Oldewelt, de
plannen maakten, zullen niet nalaten
een groot publiek te trekken.
Gevolgen der spoorweg
staking. Men schrijft aan de O.
Haarl. Ct
Dat de spoorwegstaking van 1903
zich nu bjj de inwerkingtreding van
de wet op het Arbeidscontract geducht
laat gevoelen, kan blijken uit het
volgende. Bestond in het vroegere
reglement aan de centrale Werkplaats
geen leeftijdsgrens op de peusionnee-
ring, in het thans vanwege de directie
aan het personeel aangeboden nieuwe
reglement wordt deze grens op 60
jaar gesteld. Wanneer wy hierbij in
herinnering brengen, dat voor ieder
dienstjaar een uur loon als pensioen
berekend wordt, kan men nagaan,
hoeveel schade hun, die na de staking
opnieuw werden aangenomen, door
deze bepaling op de pensionneering
wordt toegebracht.
- II i t d e S. D. A P. Het Hbld.
verneemt, dat de wegens het bekende
geschil afgetreden bestuurders der
S. D. A. P., de heeren J. H. Schaper
en W. P. G. Helsdingen, blykens den
uitslag van het referendum, tot party-
bestuurders hei kozen zijn.
De tot nu toe gevallen uitspraken
van afdeelingen der S. D. A. P. ver
zekeren het houden van een buiten
gewoon congres. Dit zal zeer waar-
schynijk in de maand Februari plaats
vinden, zegt het blad.
EEN NATIONALE ORGANISATIE.
TEGEN DE WERKLOOSHEID.
Het Sociaal Weekblad pleit voor de
oprichting van een nationale veroeni-
giug tegen de werkloosheid. Het blad
schryft onder meer
In de eerste plaats moeten de
plaatselijke organisaties tegen de
werkloosheid een permanent karakter
dragen. Niet permanent in dien zin,
dat zy ieder jaar steun aan werkloozeu
moeten organiseeren, maar aldus opge
vat, dat de steun aau werkloozen de
taak zy van een blijvende vereeniging
in plaats van een plotseling bijeen
geroepen commissie. Deze vereeniging
dient reeds in tijden van overvloed
van werk plannen gereed te maken,
die, wanneer de werkloosheid uit
breekt, onmiddellijk kunnen uitge
voerd worden. Gelijk een leger met
het oog op het plotseling uitbreken
van een oorlog, een mobilisatieplan
noodig heeft, zoo ook moet er voor
den strijd tegen de werkloosheid
mobilisatieplannen in voorraad zyn.
Natuurlijk komt een werkloosheid
nooit geheel onverwachts; en zal dan
ook bij deze plannen reeds met den
bijzonderen aard van iedere werkloos
heid rekening gehouden kunnen worden.
Maar verder is naast de plaatselijke
vereenigingen een nationale vereeni
ging tegen de werkloosheid hoog
noodig. Een zoodanige vereeniging kan
in de eerste plaats jaarlijks congressen
houden, alwaar bepaalde onderwerpen
aan de orde gesteld worden en de leden
der verschillende plaatselijke commis
sies van gedachten kunnen wisselen
en verslag doen van hun wederzjjd-
klanken in onze spreektaal wel met
andere lettertekens voorkomen. Zo
klinkt de ch van machine, retoucheren,
enz. als onze sj in meisje, baasje,
sjouwen, sjaal, kas(l)je. De gin bagage,
plantagehoort men in verlies je,
vrees je. De klank van ai in militair
prairieën hoort men in wèreld, kit rel,
pèrel, ptrd.
Wordt een vreemd woord, met een
klank die wy niet hebben, overgenomen,
dan wordt die klank dadelik ver
nederlandst. Vergeljjk b. v. de cu van
ingenieur in 't Frans en't Nederlands
on in peloton en plelonhet engelse
sport met het onze.
Een vreemd woord krjjgt soms de
overhand op een nederlands zo zegt
men paraplu, horloge enz. ofschoon wy
daar de nederlandse woorden regen-
scherm en zakuurwerk voor hebben,
maar die niet gebruikelik zyndat
is nu eenmaal zo. Maar vreemde
woorden drukken soms iets uit,
waarvoor we geen nederlands woord
hebben, en dan moeten wy ze over
nemen. Maar waarom worden dan
die vreemdelingen, die mettertijd
toch nederlands worden, net zo goed
als olie, azijn, duivel, keuken, koper
sehe ervaringen. Deze nationale ver
eeniging kan verder dat deel van de
taak der plaatselijke commissies, het
geen beter door één vereeniging voor
het gebeele land, dan door vele plaatse
lijke lichamen verricht kan worden,
op zich nemen. Zoo b.v. hot verzame-
leu van inlichtingen omtrent de moge
lijkheid vanemigreeren naar het buiten
land, het doen samenstellen van
rapporten, het inwinnen van adviezen
by instellingen als de Heidemaat
schappij enz.
Verder zouden bij een zoodanige
nationale vereeniging niet alleen aan
gesloten moeten zijn de eigenlijke
ondersteuningsvereeuigingen en haar
leden, maar ook alle andere instellin
gen, die in het belang der werkloozen
bestaan. Ook voor dezen is onderling
overleg en samenwerken met verwante
vereenigingen ten zeerste gewenscht.
De in Nederland bestaande arbeids
beurzen hebben reeds deze behoefte aan
aaneensluiting gevoeld en zich geor
ganiseerd in éen vereeniging. Deze
zelfde behoefte doetzich ook met
iederen dag meer en meer gevoelen
bij de gemeentelijke werkloosheids
fondsen. Ook daarbij zou een uit
wisselen van gedachten en het sLreven
naar meer uniformiteit in de ver
schillende plaatselijke reglementen van
het grootste nut zijn. Vooral de lan
delijke bonden met werkloosheids-
kassen ondervinden bij voortduring
het nadeel van het feit, dat in iedere
gemeente het werkloosheidsfonds ge
heel op zichzelf staat en het bestuur
geen overleg pleegt met de zusterin
stellingen.
De vereeniging van arbeidsbeurzen
en de op te richten vereeniging van
bestuurders van werkloosheidfondsen
moesten afdeelingen worden van de
éene groote nationale vereeniging
tegen de werkloosheid. Wellicht zouden
nog andere sectiën daarnaast ge
wenscht zijn, doch dit is een quaestie
van uitvoering, niet van principe.
Hoofdzaak is. dat men in Nederlaud
beseft, dat, evenals er behoefte bestaat
aan een nationale vereeniging voor
armenzorg, een nationale vereeniging
tegen de werkloosheid noodzakelijk is.
- HAMLET.
Het moet voor de Hagespelers een
meer dan aangename voldoening zyn
geweest, gisterenavond de zaal van
Araicitia zoo overvol te zien, nadat
ze nog maar kort geleden, voor een
heel klein publiek te dezer stede, de
heerlijke gaven hunner reine kunst
mochten spreiden. Dat bewjjst toch
zeker wel hoe vorig maal hun spel
is ingeslagen, hoe hun optreden
een indruk heeft gemaakt, die nage
werkt heeft niet alleen bjj de toen
aanwezigen, maar ook invloed heeft
doen uitgaan op hen, die verzuimd
haddon hun uitvoering bij te wonen.
En dat achten we voor onze stad
een gelukkig verschijnsel het wjjst
er op, niet waar, dat een goed gezel
schap ook in Amersfoort nog wel
publiek weet te trekken, als er ten
minste kunst wordt geboden. En dat
is bij de Hagespelers steeds het geval
en zeker meer nog dan anders, als zy
komen met Hamlet, een stuk
waartoe Verkade zich bijzonder voelt
aangetrokken. Aan hem danken we
het, dat deze aangrijpende en on
getwijfeld psychologisch moeilijkste
tragedie tot ons komt op een wyzo,
die groote bewondering en diep ont
zag wekt voor zjjn alles verzettend
talent, machtig en verheven in willen
en kunnen.
In zyn „Inleiding tot de voorstel
ling" zegt Verkade o.a., dat hij, dank
zij zjjn tooneelinrichting voor Hamlet,
bjj het maken van coupures, geen
enz. niet zo spoedig mogelijk in
een nederlands pakje gestoken Daar
voor wordt als gewichtige reden
opgegevenom te kunnen zien waar
ze van daan komen I En wie heeft
daar wat aan De taalgeleerden weet
het toch wel, en bet grote publiek
geef er niet om- Het houdt zich aan
het woord van Goethe toegepast op
de vreemde woorden„Vraag niet
waar vandaan wjj komen, want we
zjjn er nu eenmaal." Wie, die geen
taalgeleerde is, heeft zich ooit druk
gemaakt over de vraag of kerker,
munt, muur, spiegel uit het Latijn
waren overgenomen Men gebruikt
die woorden omdat men ze verstaat.
Maar er zjjn tegenwoordig veel men
sen die Frans hebben geleerd, en die
zou het hinderen, het bij alle Neder
landers (waarvan de meerderheid geen
Frans verstaat) bekende eau de Co
logne eens ging schrjjven odekolonjc
Het zou immers wezen of men geen
Frans verstond? En toch denkt men
bjj het gebruiken van dat woord,
noch aan Keulen noch aan water,
maar aan een welriekende vloeistof.
Dat men met Nederlands wat achter
is, schjjnt er minder toe te doen.
rekening behoefde te houden met
tijdverlies, veroorzaakt door tooneel-
verandering. Bjj het vaststellen dezer
tooneelinrichting heeft hjj gezorgd de
verschillende tafereelen in ieder bedrijf
te kunnen doorspelen, met uitsluiting
van stemming- en tjjdioovende pauzes
zonder den gerechten eisch van een'
hedendaagsch publiek te verwaai loozen,
duidelijke indicatie der plaats van
handeling.
Dit moet de Haralet-vertolking der
Hagespelers zooveel hooger reeds doen
staan dan vroegere opvoeringen, toen
een reeks van storende pauzen, wegens
het veranderen der, ook vaak gebrek
kige, décors, groote afbreuk deed aan
den totaalindruk.
Bij dit gezelschap echter blijft de
aandacht onverdeeld geconcentreerd,
terwijl der fantasie in niet geringe
mate pieturalen steun wordt geboden.
Door een vrjj gebruik te maken van
historische gegevens toch, heeft Ver
kade een aanduiding der omgeving
gemaakt, die zeer bevorderlijk is aan
het juist begrjjpen en voelen. Alle
druk gedoe in Ijjn en kleur in cos
tumes, requisieten en figuratie, is
zorgvuldig vermeden, grootesoberheid
is het kenmerk van geheel de weer
gave.
Het spel van allen valt te roemen.
Toch heeft nog lang niet ieder der
Hagespelers de tooneelspeelkunst in
haar volraaakste vormen in zich op
genomen, maar bjj allen is een hoogst
ernstig streven merkbaar naar het
bereikbaar volmaakte, naar juiste
uitbeelding en duidelijke zegging. En
dat verdient toejuiching, niet alleen
voor den persoon zelf, maar ook voor
den hoorder, daar, hetgeen nu in meer
dere of mindere mate aan het spel
hapert, in geen enkel opzicht storend
werkt of schade doet aan het geheel.
Het minst kon ons bekoren Helen
Desmond, die als koningin Geertruide,
zeer weinig koninklijks had en zelfs
in sommige tooneelen verre bleef van
de haar gestelde taak.
Prachtig daarentegen was Lili Green
als Ophelia. Haar creatie was gratie
vol, treffend door voorname distinctie.
Vooral de waanzinsscène verried de
fjjnvoelende actrice. De vereischte
ingehoudenheid en de vermijding van
zelfs de geringste overdrijving maakte
haar spel hier van een aangrijpende
schoonheid. Geen in de zaal zal dan
ook in deze scène niet met haar
meegeleefd hebben en zoo geen diepe
ontroering, toch zeker innige droef
heid zal ieder voor haar gevoeld heb
ben.
Hendrik van Noord gaf den koning
zeer goed weerzjjn mimiek, zijn
grime, zijn trekken teekeudeu steeds
de goorheid van Claudius' karakter.
In de vrjj moeilijke taal van Van
Looy schoot zjjn dictie echter wel
eens te kort, een gebrek trouwens,
dat de meeste leden van het gezel
schap met hem gemeen hebben. Heel
goed spel gaf Julius Brongers als
Tooneelkoning, ter wjj 1 de Geest waar
dig werd voorgesteld door Coen His-
sink. De heeren de Bree en Karei
van Noord, hoewel wat te jeugdige
figuren, waren als Lgêrtes en Horatio
ook heel goed, terwjjl Gerard Nijhuis
als Polonius ook zeer voldeed.
Thans komen we aan den hoofd
persoon, Eduard Verkade. Hjj geeft de
Hamlet-figuur zoo prachtig mooi, zocr
sterk geteekend in alle finesses, dat
men den geheelen avond door sterk
onder den indruk bljjft van zjjn heer-
ljjk groot talent. Hij heeft een prach
tig geluid, maar zjjn stem kan aan
intensiteit en modulatie-vermogen nog
winnen. Zijn vertolking zal mettertijd
zeker nog aan diepte winnen maar nu
reeds is ze van een subtiele fijnheid
en koninklijke waardigheid, dat groote
bewondering hem wel ten deel moet
vallen.
Met het afkeuren van vreemde
woorden moet men voorzichtig zijn.
Menigeen neemt het zo nauw niet
met de betekenis van een woord en
wordt daarin gesterkt door de woor-
deboeken, die vaak woorden als geljjk
van betekenis opgeven, ofschoon ze
in nuance verschillen b. v. koket en
behaagziek, konkurent en mede
dinger, kanapee en rustbank, nobel
en edel. Geldt dit al voor de taal
van gewone mensen, veel sterker
komt dat uit in de taal van artisten, die
niet alleen fijner zjjn in hun onderschei
dingen, maar soms aan een vreemd
woord de voprkeur geven om de klank.
Naast de overdreven zuiveraars van
onze taal heeft men liefhebbers van
mooi te doen met vreemde talen. Zo
iemand, die b.v. niets van 't Italiaans
af weet, vindt het goed Nederlandse:
„Al is 't niet waar, 't is aardig ge
vonden", niet mooi genoeg en zegt of
schrijft de onzin: „Si non veroè ben
trovato", omdat hjj het zó |gehoord of
gelezen meent te hebben, maar het
niet goed onthouden heeft, in de war
gebracht door het franse si.
A. M. K.
Wordt vervolgd.)
