Katholiek Nieuws- en Advertentieblad
No 29.
Zaterdag 14 October 1899.
Dertiende Jaargang.
DE EEMBODE
voor Amersfoort. Apeldoorn. Baarn. Barneveld. Blaricum. Bussum, Driebergen, Eemnes, Harderwijk, Hilversum, Hoogland,
Laren, Leusden, Naarden. Nijkerk, Soest, Stoutenburg, Veenendaal en Zeist.
Verschijnt eiken ZATERDAG.
A.bousm«st>priji par drie maanden i
Franco per postf 0,40.
Afzonderlijke nummersf 0,06.
BureauBreedestraat, E 349, Amersfoort.
Uitgave van de Vereeniging De Eembode.
Prija dar Adrartantiln i
Van 1 tot 6 regelsf 0.30
Voor iederen regel meer- 0.05
Bij dit nummer behoort
een bij voegsel.
Het Woningvraagstuk.
Deze beschouwing was juist geschre
ven, toen het ontwerp-Woningwet bij de
Tweede Kamer werd ingediend, doch
de plaatsing ervan inoest door omstan
digheden telkens worden verlraagd. Tot
onze niet geringe voldoening blijkt ons
echter bij nadere kennisneming van ge
noemd wets-ontwerp, dat zijn gedachte
gang vrijwel met dien onzer beschouwing
strookten aangezien het nog een tijd
lang duren kan vooraleer een .Woning
wet" in om Staatsblad wordt opgeno
men, en het woningvraagstuk voor de
stede Amersfoort een quaeslie is zóó
ernstig en zóó urgent als geen ander,
meenen wij, thans, ook op aandrang
van belangstellenden in deze belangrijke
zaak, de plaatsing van deze artikelen
niet langer te moeten uitstellen.
Allereerst zij dan eraan herinnerd,
hoe een drietal jaren geleden bij den
„Oranje Bond van Orde" een plan was
gerijpt tot het stichten van eene groep
arbeiderswoningen (.Huis en HoFj aan
den voet van den Amersfoortschen Berg.
Welk een krachtig verzet zich open
baarde toen dit streven van dien Bond
bekend werd, ligt nog versch in 't ge
heugen. Van particuliere zjjde, maar
niet minder door de plaatselijke pers,
werd dit plan bestreden als zijnde strij
dig met de belangen onzer goede stad.
Met nadruk werden o.a. door de
.Araersfoortsche Courant" bezwaren
tegen de stichting dier arbeiderswonin
gen ontwikkeld als de ongeschiktheid
van het terrein voor groententeeltde
verre afstand van de stadde ver
meerdering van bevolking, die, zooals
te conslateeren viel, ook het pauperisme
hier zou verergeren, enz. enz.welke
bezwaren de voorzitter van genoemden
Bond in de Amersf. Ct. van 2 Aug. '96
trachtte te ontzenuwen, wat hem echter
niet gelukken mocht.
Terecht werd toen ook opgemerkt,
dal in den omtrek der stad arbeiders
woningen bij dozjjnen uit den grond
oprezen en alle betrokken werden, terwijl
de woningen binnen de stad alle be
woond bleven. Hieruit leidde men af
eene overgroote toeneming der arbei
dersbevolking, welke op den duur on
mogelijk hier werk en brood zou kun
nen vinden.
Op een zeer ernstig euvel werd echter
door den voorzitter van den „Oranje
Bond" gewezen en wel op den treurigen
toestand der arbeiderswoningen, welke
binnen de stad zich bevinden en hierin
schaarden wij ons onverdeeld aan zijne
zijde. „Wanneer men zicb met eigen
oogen overtuigt" schreven wij
van de ellendige krotten, die in sommige
achterbuurten door menschelijke wezens
worden bewoond, dan kan een gevoel
van diep medelijden, maar ook van
walging moeiljjk onderdrukt worden. In
een enkel vertrek, dat menig varkens
kot nabij komt, huist soms een talrijk
gezin, dat men kan dit anders
langzamerhand zedelijk verslompen ziet.
Woningen of krotten, die sinds jaren
aanzienlijke huizen zich strikt te houden
heeftvoor de veiligheid en de gezond
heid der toekomstige bewoners wordt
daarbij met strenge nauwgezetheid ge
waakt maar waarom da ,i den behoef-
tigen werkman niet op dezelfde lielderijke
wijze, naar verhouding, in bescherming
genomen Waarom de schamele ach
terbuurten zoo stiefmoederlijk behan
deld? Waarom toegelaten, dat bouw
vallige, zoo goed als onbewoonbare
stulpen nog langer onze medemenschen
blijven huisvesten? Hier zou de Com
missie van fabricage en de Gezondheids-
Commissie een zeer vruchtbaar arbeids
veld vinden. Want hier kan slechts
sprake zijn van verwaarloozing der
gezondheid en der zedelijkheid in de
hoogste mate.
Kieschheid verbiedt ons een juister be
schrijving te geven van hetgeen zjj, die
als leden van liefdadige instellingen de
arme wijken bezoeken, daar soms zooal
aantreffen. Maar zeker zullen allen
gaarne bereid zijn aan het gemeentelijk
Bestuur of aan van gemeentewege aan
gestelde commissiGn of andere commis
sion, die met het edele doel zijn be
zield cenige verbeteringen te brengen
in den erbarmelijken onhoudbaren toe
stand der arbeiderswijken te dezer stede,
op gepaste wijze hunne ervaringen mee
te deelen."
Wij achten de aanhaling van dit uit
voerige citaat noodig om te doen zien
hoe onze denkwijze toen reeds was, en
deze is tot heden in niets hoegenaamd
gewijzigd. Want de toestand is nog
even treurig, wat wel eenige verwon
dering wekken moet. Met grond mocht
men toch verwachten dat, waar een zoo
ernstige quaestie, met een zoo onver
deelde belangstelling en overtuiging toen
werd opgeworpen, de hand aan den
ploeg zou worden geslagen en een be
tere toestand in 'l leven geroepen. Nog
ongeveer een tweetal jaren echter bleef
de zaak sluimeren tot op 5 Mei des vo-
rigen jaars een hierop betrekking heb
bende circulaire verspreid werd.
Men zal zich herinneren, dat ter oor-
zake dier circulaire ook ons Blad
een ingezonden stuk bevatte, ondertee
kend door de heeren A. M. Tromp van
Holst, A. M. Kollewijn Nz. en O. G.
H. Heldring, welk schrijven wjj ter
wille van ons betoog hier wenschen te
releveeren
Naar aanleiding van eeno „vrij algemeene
verspreide circulaire" Amersfoort Mei 1S98
verraeeoeo W(j, ondergetekenden, Bestuurs
leden van Liefdadigheid, er op te moeten
wjjzen, dal een paar jaar geleden, toen de
Oranje Bond van Orde, huilen de stad wonin
gen wilde bouwen, op een toen reeds door die
Vereeniging aangekocht terreio, in den trant
van die op het Hotveld te Apeldoorn, liet Be
stuur van Liefdadigheid ernstig geprotesteerd
heeft legen hel bouwen van arbeidswoningen
buiten de stad door eene ot andere vereeni
ging. Het was van gevoelen, dat het woning
vraagstuk voor de gemeente A mersloort gelegen
is, in hel nmovoeren van oude en ongezonde
woningen in de stad en hot daarvoor in plaats
stellen van betere woningon, voldoende aan de
eischen van den tegenwoordigeo tijd.
Het bouwen van nieuwe woningen, zonder
een geljjk getal krotten onbrnikhaar te maken,
zal er toe bijdragen het pauperisme te ver
meerderen, daar toch van die verlaten woningen
de huurwaarde zal verminderen en deze weder
gehuurd zullen worden door personen van an
dere plaatsen afkomstig, die voor weinig
(misschien gebedeld) geld, zicb te Amersfoort
zullen inburgeren.
Volgens ons gevoelen zon eene vereeniging
een goed werk kunnen verrichton door de bjjna
onbewoonbare hnisjes, die in de stad helaas te
veel aanwezig jjjn. op te koopen en daarvoor
fiinke woningen in de plaats to stellen.
Mocht dan bljjken, dat door deze verbeterde
woningen beboette aan meerdere woningen zon
ontstaan, dan kan de voorziening hierin, gerust
het particulier initiatief worden overge-
Mel ingenomenheid werd dit schrijven
door velen met ons begroet, liet bou
wen van nieuwe woningen aan het
particulier initiatief overlaten en de
bijna onbewoonbare huisjes opkoopen
en daarvoor tlirike woningen in de plaats
stellen, was de eenig gezonde oplossing.
Toch heeft een andere tncening in
gang gevonden. Een tweede circulaire
werd door het .voorloopig Comité voor
verbetering van den woningtoestand in
deze gemeente" op 15 Juni des vorigen
jaars verspreid, deze andere ntce-
ning verkondigend waarop door den
heer Heldring als zijn persoonlijke opinie,
nogmaals in „De Eembode" werd uit
eengezet, dat opruiming of verbetering
van krotten binnen de stad Amersioort
op den voorgrond moest gesteld worden
Men veroorlove ons, tol heler ver
stande der zaak, het volgende uil be
doeld schrijven over te nemen
Mjjno opvatting in deze ia, dat weinig steden
in ons vaderland zooveel krotten van huizen
hebben als Amersfoort
dat de oorzaak niet gelegon is, zooals bjj
andere sleden, daar de verschillende wijken
door hreede stralen zgn doorsneden 'Koestraat,
groote en kleine Haag, Hellingelraat, Sl. Joris-
straat. Teulstraat, Koningstraat, l'olhstruat. Zog-
straal, Achter de Kamp, enz. enz.), maar in de
slechte woningen, die aan die straten zjjn ge-
dat het bouwen van arbeiderswoningen bui-
t het c
i der kt
d ten gevolge
aanbeveling verdient.
Deze voortreffelijke redeneering werd
geenszins te niet gedaan door het in
gezonden schrijven van de heeren J. D.
Rolandus Hagedoorn en Mr. J. N. Bas
terd in een volgend nummer van „De
Eembode." Op de eerste plaats ni'awe
arbeiderswoningen stichten bleef de leuze
van het meergenoemd Comité het aan-
koopen en atnoveeren van bijna of ge
heel onbewoonbare krotten kwam slechts
op de tweede plaals in aanmerking. In
stede van, gelijk de heer Heldring cs.
wilden, het bouwen vttri arbeiderswo
ningen buiten de stad aan het particu
lier initiatief over te laten, werd dit
juist door het Comité beoogd, terwijl
het aankoopen en sloopen van krotten
naar den achtergrond vet drongen werd.
De slolsom was dat eene Naamlooze
Vennootschap „Volkshuisvesting" werd
gesticht, die het krachtig bestreden plan
van den .Oranje Bond" nagenoeg over
nam en uitvoerde. In de onmiddellijke
nabijheid van het terrein, voorheen door
genoemden Bond aangekocht, werd
immers een ander terrein in eigendom
verkregen, en daarop een twintigtal
woningen gebouwd. Dit geschiedde on
derwijl wel een honderdtal woningen
door particulier initiatief buiten de stad
werden opgetrokken, alleen met dit
onderscheid, dat van particuliere zijde
de gemeente niet met verzoek om hulp
of steun werd lastig gevallen, de Naam
looze Vennootschap „Volkshuisvesting"
daarentegen bij den Gemeenteraad aan
klopte met een adres, waarin niets min
der werd verzocht dan:
le. de richting en de breedte der op het
terrein der Vennootschap aan te leggen wegen
goed te kenren, zooals een en ander op de
situatie-teekeoijg is aangegeven en in dit ver
zoekschrift nader is omBchreven
le. In beginsel vaal te stellen, dal de kosten
van bestrating en van het aanbrengen van
straatverlichting op het terrein der Vennootschap
door de Gemeente zallen norden gedragen
3e. aan dit besluit al dadelijk uitvoering te
geven, wat de bestraling aangaat, roorzooveel
betreft de straten op hot situatie-plan mot A
richten voor do ri
gen van brandkr,
,t de straatverlichting aan-
lloen door hel aanbrengen
tuarn tusschen de le bouwen
mei do bestrating een aan-
straalvei lichting.
„DeAmersfoortscheCourant," die wel
eer mede zeer fel het bouwplan van
den „Oranje Bond bestreden heeft,
rukte nu aan ter verdediging van ver
meld verzoek bij den Itaad, tevens het
doel omschrijvend der Vennootschap
.Volkshuisvesting" in deze bewoordingen
Haai
liet r
gelijk
Ulrei
„Volkshuisvesting" wil al ilio grove misstan
den van lieverlede ophotten. Aan de aandeel
houders wordt Ico allerhoogste 3'/» dividend
uitgekeerd, in den regel echter slechts.3"/„. Van
hel overblijvend winst-saldo wordt 50*/. voor
hel Reserve-fonds, 15% voor het uitreiken van
Een zuiver philantropisch werk Onze
bescheiden meening is, dat, waar in
onze dagen een dividend van minutenn
3"/o genoten woidt, niet al te ernstig
aanspraak mag gemaakt worden op
philanlropie. Maar ook de overige re
deneering van de A. Ct, gaat mank.
Wat de bewuste Vereeniging heeft ge
daan is tot heden niets anders dan dat
ze heeft geconcurreerd met hel parti
culier initiatief en volgens deze maat
staf moet ze beoordeeld worden. Van
gewetenlooze huisjesmelkers in tegen
stelling van .Volkshuisvesting"mag hier
geen sprake zijn. Bij eenig nauwgezet
onderzoek zou genoemd orgaan dan ook
spoedig ervaren dat er eigenaars van nieuw
gebouwde arbeiderswoningen te vinden
zijn, die met een winst als „Volkshuis
vesting" zicb voorbehoudt,zich meermalen
moeten tevreden stellen. Moeten deze
nu als gewetenlooze huisjesmelkers wor
den voorgesteld?
En van philanlropie jegens den werk
man kunnen we met den besten wil
ter wereld al even weinig bespeuren.
Waar, volgens eigen verklaring, duur
gebouwd, een behoorlijk dividend ver
langd, en bovendien nog geld begeerd
wordt voor Reservefonds etc., daar zullen
de huurders zich bezwaarlijk over phi-
lantropie ten hunnen opzichte verheugen
Vestigen we thans nog even de aan
dacht op hetgeen door een geestdriftig
lid en verdediger der belangen van de
Vereeniging „Volkshuisvesting," den heer
D. Gerritsen, in de raadszitting van 23
Mei II. gezegd werd. Woordelijk sprak hij:
„Mijnheer de voorzitter, wanneer de
overheid nu de hand niet toesteekt,
dan is het einde nu reeds te voorzien.
Geld te krijgen zonder uitzicht om 3 a
3'/2 le krijgen, is niet mogelijk.
Kunnen we dus die rente niet geven,
dan moet het bij deze proef blijven."
Waar zoo duidelijk door een alleszins
bevoegde het doel en streven dezer
Vereeniging geschetst wordt, zal nadere
toelichting wel overbodig wezen.
Nog slechts deze vraagIs 't nu te
verwonderen, dat door den Raad dezer
gemeente op het adres van „Volkshuis
vesting," waarin heel gemoedelijk werd
verlangd op niet te rechtvaardigen wijze
belastiugpenningen der burgerij len haren
bate dienstbaar te stellen, afwijzend
werd beschikt?
BUITENLAND.
In Frankrijk schijnt een nieuwe kerk
vervolging in aantocht. Om te beginnen
wil men de opheffing van het gezant
schap bij het Vacticaan, waartoe de be
grotingscommissie hel voorstel doet.
Dit dwaze voorstel wordt echter reeds
door niet-katholieke bladen als Temps en
Figaro krachtig bestreden.
Toch vreest men, dat de anti-clericalen
in de Regeering een trouwe bondgenoote
zullen vinden. Naar het beet, zal zij de
Kamer voorstellen, alle niet erkende orden
uit te drijven. Hiermede zouden zij alle
nieuwere congregatiën enz. willen treffen.
Nieuwe kloostcrbestorraingen staan
dan weer te wachten evenals voor en
kele jaren, toen de kloosterpoorten wer
den opengebroken, vreedzame nonnen
op straat werden gedreven en arme hulp-
behoeftige grjjsaards van hun onderdak
schandelijk beroofd werden.
Terecht werpt de Fransche dichter
en schrijver Coppée den anti-clericalen
in edele verontwaardiging toe
„Maar wat hinderen die menschen u
Zij onderwijzen kinderen, zij verplegen
de zieken in de gasthuizen, z|j bidden
tot God om barmhartigheid voor dege
nen, die Hem lasteren. Wat staat u dan
in hen tegen? Hunne levenswijs? Mis
schien acht gij die een scherp contrast
op de uwe. Zij z|jn arm, en g|j knielt
voor het gouden kalfzg' zjjn kuisch, en
gij brast in ontuchtzjj z|jn nederig en
gehoorzaam, lerwjjl g|j lijdt aan hoog
moedswaanzin en altjjd geneigd tot op
stand.
„Ja, dat is de reden van uwe haat!
Hun voorbeeld is u ondraaglijk, en nu
gij ze niet kunt navolgen, wilt gjj ze
wegjagen, in de hoop zelfs de herinne
ring te vergeten aan hunne deugden,
die u het schaamrood op het voorhoofd
jagen."
De regeering der Zuid-Afrikaansche
republiek heeft zich, wegens de hou
ding van Engeland, eindelijk genoopt
gevoeld op 10 Oct. jl. aan de Engelsche
regeering een ultimatum toe te zenden.
Aan de daarin gestelde eischen gaat
vooraf een breedvoerige uiteenzetting,
waarin de Z.-A. Republiek opnieuw
verwijst naar de conventie van 1884,
en verklaart, dat alleen de schending
der rechten bjj deze conventie aan de
Uitlanders toegekend aan Engeland het
recht zou hebben gegeven diplomatieke
vertoogen omtrent zjjne tusschenkomst
ten behoeve van de Uitlanders tot de
Tranvaalsche regeering te richten.
Verder wordt gewezen op de jongste
onderhandelingen, en herinnerd, dat de
Britsche regeering onlangs een spoedige
oplossing aanbeval en op antwoord
binnen 48 uren aandrong, hoewel deze
eisch later werd gewijzigd. Daarop
werden de onderhandelingen afgebroken
en kreeg de Republiek te verstaan, dat
een voorstel omtrent een beslissende
regeling binnenkort zou worden gedaan.
Tot dusver is echter geen voorstelont-
vangen.
Dan wijst de regeering der Republiek
op de militaire toebereidselen van En
geland en zegt
„De onwettige inmenging van Harer
Majesteits Regeering in de binnenland-
sche aangelegenheden der Republiek
heeft een ondragelijken toestand in het
leven geroepen, waaraan de Regeering
der Zuid-Afrikaansche Republiek ver
plicht is zoo spoedig mogelijk een eind
te maken."
Hierop volgen de eischen der Trans-
vaalsche Regeering, te weten:
1. dat alle geschilpunten aan de eene
en de andere zijde zullen worden opge
lost door vriendschappelijke arbitrage
of op eenige andere vriendschappelijke
wijze als tusschen Engeland en de Z.-A.
Republiek zal worden overeengekomen.
2. dat de Britsche troepen aan de
grens der Republiek onmiddellijk zullen
worden teruggetrokken.