Katholiek Orgaan voor Amersfoort en Omstreken N.V. Middenstands-Bank H. ELZENAAR Bel dan op No. 42 ik Abonnementen kunnen elke week ingaan, doch opzegging van abonnement moet geschieden voor den aanvang van een nieuw kwartaal. Prijs per 3 maanden f 1.00. Buiten Amersfoort f 1.10 De €embode Advertentiën 26 cent per regel. Billijke tarieven voor handel en nijverheid bij geregeld adver- leeren. Advertenlièn moeten Dinsdag en Vrijdag vóór 8 uur in den morgen t$n bezorgd. Kantoor en Drukkerij Langegracht 28 te Amersfoort - Telefoon 314 Vier en veertigste Jaargang Venchljnt eiken Dlnidag- en Vrijdagmiddag Post-giro no. 44254 Dinsdag 26 Aug. 1930 No. 43 Zoolang iemand niet te hoog staat of te edel is om brood te eten. is hij ook niet te edel om zijn handen uit te steken. Van Eeden. Beursrampen. Beursrampen hebben voor de ken ners van den gang van zaken van het kapitalisme niets verrassends en niets buitengewoons. Slechts haar concreet tijdstip en haar reëele grootte zijn on zeker, niet het feit van haar verschij nen. Er zijn, zoo schrijft dr. Anton Böhm (Weenen), vooral drie karakter trekken van het kapitalisme, die de beurs-katastrophes als gedurig weer- keerend verschijnsel mogelijk maken: de mobiliseering van het kapitaal; de abstracte waarde van de cijfers, zonder te letten op den persoon (ondernemer) of op hef object (productie); en ten slotte de voorrang van het winstdoel boven elk ander economisch doel. De mobiiiseering van het kapitaal maakt de opeenhooping van groote geldbedragen mogelijk door de uitgifte van aandeelen, en geeft aan den ande ren kant aan iederen geldbezitter de kans door aankoop van aandeelen deel nemer in een groote onderneming te worden, als ook om op de beurs te handelen. De abstracte waarde van de cijfers maakt het mogelijk, dat de aandeelen zonder verband met de onderneming, waarvan zij mede-eigendom verleenen, ais zelfstandige waar verhandeld kun nen worden, welker prijsvorming zich In groote onafhankelijkheid van de zakelijke positie van de betreffende aandeelenonderneming voltrekt. De voorrang van het winstbeiang boven alle andere economische doel einden, leidt tot een grenzeiooze uit buiting van de voorgestelde positie met als doel, het behalen van nog grooter winst, dus tot speculatie. Daarom zal de beurs in het kapita listische stelsel nooit een onschuldige „markt" zijn, die de zoeker naar aan deelen slechts opzoekt, om aandeelen te verkrijgen, die winst geven, welke voortvloeit uit het werk der betreffende ondernemingen: een bemiddelings-in- stituut dus, zonder zelfstandige betee- kenis. Een onzelfstandig bemiddelingsinsti tuut is de beurs slechts in de con structieve fantasie van enkele geleerde economen; in werkelijkheid is zij het doel, en wordt ook door het publiek zoo opgevat. Het winststreven moet er noodzake lijkerwijze toe leiden, dat de gemak kelijke beïnvloedbaarheid van de beurs- conjunctuur als middel tot prijsschom- melingen gebruikt wordt, om uit de zoo ontstane prijsverschillen winst te slaan. Dit is de eigenlijke beteekenis van de beurs in de kapitalistische orde. Het practische middel tot het beha len van groote conjunctuur-winsten aan de beurs, kan tot een zeer eenvoudige formule worden teruggebrachtde koers van de aandeelen, de prijs dus, wordt door de leiders der geldgroepen kun stig omhoog gedreven en dan met be hulp van de reclame-groote-trom aan de koopers opgedrongen; is er een groote voorraad van verkocht, dan wordt kunstmatig een daling in 't leven geroepen, die aan de bcursmagnaten de gelegenheid geeft de aandeelen tegen zoo laag mogelijken prijs terug te koopen. Later begint het spel weer opnieuw men laat de papieren weer stijgen, verkoopt ze weer tot een goeden koers en zoo verder: het gaat altijd hetzelfde. Alle middelen van de propaganda, van den berichtendienst en van de pers worden gebruikt om den kooplust of den verkooplust van liet publiek te beïnvloeden. In elk geval is voor het beheerschen van de beurs veel kapitaal noodig. waaruit dan volgt, dat de kleine en middel-groote beursspeculanten hulpe loos aan de „groote" overgeleverd zijn. De kleine man kan in den regel en op den duur aan de beurs slechts ver liezen. De „grooten der beurs" gebruiken opgeschroefde gunstige berichten om Ihet publiek aan te zetten tot aankoop van aandeelen. Zoo was in Amerika, eenige maanden geleden in den letter lijken zin van het woord een geheel volk bevangen door speculatiekoorts en door onzinnigen winsthonger. Juist de kleine en middelgroote kapitaal bezitters, waren nog nooit in zoo groote mate in het beursbedrijf geïnteresseerd, KANTOORBOEKHANDEL i f. e>. tulp m Langestraat 66 lo. Kremmestraat - TEL 326 SCHOOI- EH TEEIEHOEHOODIEDHtOEH kringen is er thans beter aan toe en de spaarbankboekjes zijn ongeloof lijk vermenigvuldigd en opgeloopen. Naar ik hoorde zal de actie voor op heffing van het drankverbod geen suc ces hebben, omdat de drie sterkste machten van het land er tegen zijn: de werkgevers, de werknemers en de kerken." als in de maanden en weken vóór de beursramp. Toen de meest geraffineerde en wel overwogen speculatiepropaganda het mogelijk hadjgemaakt, dat de papieren tot de hoogst bereikbare koersen ver kocht werden aan de middelgroote en kleine lieden, en toen de markt over voerd was, volgde zonder zichtbare uiterlijke aanleiding de waarschijnlijk reeds geruimen tijd voorbereide koers daling aan de New-Yorksche beurs. Deze daling kon daarom zoo enorm worden, omdat de kleine lieden, die meestal hun gansche vermogen in aan deelen belegd hadden, natuurlijk geen of totaal onvoldoende reserves bezaten, en daardoor gedwongen waren om tot iederen prijs te verkoopen om aan geld te komen, toen de makelaarshuizen, die zelf in hun bestaan bedreigd wer den, van hun klanten volle dekking verlangden. De grooten, die aan de touwtjes trokken, konden zich geheel verlaten op de natuurlijke snelheids- vermeerdering van den val, op het van zelf toenemende gewicht van de val lende koersen. Binnen den tijd van één week, werden de koerswinsten van een geheel jaar weer verloren35 mil liard dollar, een som, die men wel kan berekenen, maar zich niet kan voor stellen, het geheele vermogen van een Europcesch land. Weliswaar was slechts een deel daarvan substantieel verlies, maar toch was het bestaan van 50.000 menschen vernietigd, honderdduizen den, ja miliioenen spaarders, midden standers, kleine ondernemers, emplo yees en arbeiders waren bedrogen in de vrucht van hun arbeid. Niet minder schadelijk dan de eco nomische gevolgen van de beursspecu latie, zijn de menschelijk-cultureele. Men overwege eens, wat het voor een leven van een volk moet betee- kenen, als honderdduizenden, ja mil iioenen menschen eerst door honger naar winst en dan door de angst voor het verlies in een dolzinnigen roes geraken, zoodat alle andere belangen, vooral de bovennatuurlijke, die toch den mensch eerst tot mensch maken op den achtergrond gedrongen worden. Het beteekent bet uitgroeien van de laagste instincten in den mensch tot ongehoorde macht; het beteekent de verslaving van het menschdom aan den demon van het geld. Zoo wordt aan het leven de ware n ontnomen; het wordt slechts gezien het licht van het winstresultaat. Geen wonder, dat de koersdaling tot een massa-vertwijfeling, tot een onge hoorde paniek voerde, deze daling toch bedreigde den laatsten, armzaligen zin van het leven zooals velen dat zien. T. G. Van alles wat. In „Dt Smidse" schrijft Prof. Hee- ring in een artikel „Indrukken van Amerika" het volgende over het drank verbod „Meermalen heb ik hooren verze keren: door de prohibitie (het verbod) heeft 't drankgebruik zich verplaatst, uit de arbeiderskringen naar die van de „well-to-do young people" (de welgestelde jongelui). Het is niet in Europa alleen, dat de menschen, aan wier jeugd en opvoeding het meest ten koste wordt gelegd, voor de samen leving het minste over hebben. Want voor het welzijn van het volk is het drankverbod gemaaktde kerken waren hierin een groote stuwkracht. De ver antwoordelijke leiders voelden het werk der volksopvoeding niet meer aan te kunnen zonder dit verbod. Na al wat ik pro en contra gehoord heb, geloof ik, dat de voordeelen der wet grooter zijn dan de nadeelen. Evangeline Booth, de leidster van het Amerikaansche heilsleger, verklaarde dezen winter, dat naar haar ervaring en schatting de dronkenschap tot op een tiende verminderd was. De heele werkmansstand in Amerika en dat weegt op tegen de occasioneele (bij gelegenheid voorkomende) drinkgelagen in de zooeven genoemde „betere" De oudste oorkonde door T. PLUIM De Rijks-archivaris in Utrecht, dr. K. Heeringa, maakte mij er opmerk zaam op, dat In zijn archieven ver scheidene stukken berusten, die op Oud-Baarn betrekking hebben. Dank zij zijn vitendeiijke inlichtingen en ook door de welwillende medewerking van den Chartermeester Mr. R. van Royen, kon ik reeds de eerste maal met een goeden buit huiswaarts keeren. Mijn voornaamste belangstelling was gericht op de oudste oorkonde, waarin Baarn genoemd wordt, en die, zooals ik on langs ergens had gevonden, nog onge schonden en wel in 't genoemde Ar chief berustte. Toen ik, nu een dertig jaar geleden, mij met de geschiedenis van Baarn ging bezighouden, stond het ouderdoms- record het oudste bericht over Baarn op 1390. In dat jaar zou het volgens de geschiedschrijvers van den Bisschop stadsrechten hebben ge kregen. Dat bleek mij later onjuist; de stadsrechten moeten reeds omstreeks 1350 verleend zijn (de brief zelf is verloren gegaan), maar de oorkonde van 1390 is het eerste stuk, waarin Baarn genoemd wordt en reeds zegelt met „onser stadtsegel." Later vond ik 1360, in een brief van Bisschop Jan van Arkel betreffende den tol aan de Eembrug. Dat was al weer 30 jaar gewonnen. Maar onlangs zag ik vermeld in 't werk van Jhr. Mr. Wittert van Hoogland over Utrechtsche ridderhofsteden en ambachtsheerlijkheden dat Baarn reeds in 1310 genoemd wordt. Ik was dus verlangend in 't Rijksarchief te Utrecht met dit charter kennis te maken. Op mijn aanvraag werd het mij vlug en keurig verpakt ter inzage gegeven een bewijs van de groote orde, die er in 't Archief voorzit en van de bereid willigheid bij de schatbewaarders om te helpen. Vóór ik nu het afschrift laat volgen, i een kleine inleiding vooraf, tot beter begr'- Pinksteren dach, als van den tiende tot Barne ende van den tiende op de Hare ende van den gherichte aldaer, die ic vercoft heb minen here den biscop van Utrecht, in orconde desen brieve beseghelt met minen seghele. Ghegeven in 't jair ons heren dusent driehonderf ende tien, des Saterdaghes vorgenoemt." Het zegel van Ridder Van Stouten- bergh hangt er nog aan in groene was. Het beslaat uil 6 zwaardlelies, geplaatst 3, 2, 1 (d.w.z. drie boven, twee in 't midden, en daaronder nog 1). Opmerkelijk is het, dat vele oude adellijke geslachten uit Amersfoort of omgeving, waartoe ook Stoutenburg behoorde, zulke lelies in hun wapen voerden: bijv. Van Lielaer, Botter, Poeytt, Van Weede, Van Gheyn, Soes enz. Het zijn niet onze gewone witte lelie's, maar zoo veronderstelt men de zwaardlelies of irissen, waarop zij meer lijken dan op de gewone lelies. De laatste kwitantie, van 9 Juli 1310, gt, dat met dien laatsten termijn, nl. 32 pond 5 schellingen en 8 penningen, de geheele koopsom van 604 pond zwarte Tournooizen is voldaan. De kwitantie van 13 Juni 1310 is alzoo de oudste oorkonde van Br~ Maar.... wie weet, of er nog niet oudere opdaagt. Immers, men is nog steeds bezig de oude archieven te rangschikken en de charters te be schrijven. Zoo bijv. heeft dr. Heeringa gereed gekregen het archief van het Domkapittel, een noeste arbeid van acht jaren. De lijvige inven taris is juist verschenen; de archivaris deelde mij mede, dat hij ook meermalen onze Eult had ontmoet als Ooit of Oelt). Tot nog toe dagteekent de oudste oorkonde daarvan uit 1371, maar wel licht vind ik in dat Domregister een nog'oudere. DE TOLLEN OP DE SOESTDIJKER STRAATWEG. De concessie voor tolheffing op den Soestdijkerstraatweg, is hangende de onderhandelingen met de. provincies over de overneming van dien weg, ver- Jd tot 31 December a.s. it heele jaar uit nog blijven de vier hierbij betrokken tollen hinder palen voor het moderne verkeer. Binnenland lit de oorkonde van 1310 blijkt, dat heer Everard van Stoutenburg korter of langer tijd vóór dat jaar aan den Bisschop van Utrecht verkocht had; de tienden onder Baarn benevens de tienden van de Haar (aan de overzijde der Eem) en het gericht aldaar. Wan neer en op welke wijze de heer van Stoutenberg in 't bezit van die Baarn- sche tienden is gekomen, weten wij niet, en ook 't contract van overdracht zelf is verloren gegaan. Maar bewaard zijn gebleven drie kwitanties (kort na elkander), waaruit blijkt, dat de Bis schop door zijn rentmeester of gemach tigde, heer Steven Adamszoon van de Riet, deken van 't kapittel van St. Jan te Utrecht, de koopsom in eenige ter mijnen voldeed. De laatste kwitantie noemt tevens nog het totale bedrag der koopsom, n.l. 604 pond zwarte Tournooizen. Een gewoon pond Tour nooizen (zoo zegt Hofdijk) was 6 gulden, doch een pond zwarte gold maar het 16e deel, dus 37'/j cent. De heele koopsom bedroeg alzoo een kleine 250 gulden, dat voor dien tijd al een aardig bedrag mocht heeten. Er zijn daarvan drie kwitanties (kort na eikander) overgebleven, n.l. van 6 Juni, 13 Juni en 9 Juli 1310, maar in de eerste is bij ongeluk vergeten in te vullen de namen Baarn en de Haar. In die van 13 Juni komen ze wèl voor, dus: dit is onze oudste Baarnsche oorkonde. Uit den aard der zaak is zij als kwitantie maar klein, omstreeks 15 cM. lang en 6 cM. breed, natuurlijk van perkament. De letters zijn, na 600 jaar, nog duidelijk te lezen, al moesten de geoefende argus-oogen van den Charter meester een paar keer te hulp komen. De tekst dan luidt: „Al den ghenen die desen brief zien soelen oft horen lesen, ic Everard van Stoutenbergh, ridder, maken kont, dat ic ontfaen hebbe van den deken van sente Johan te Utrecht bij Steven Adaems soone van der Riit, tien pont suarte tornbyen des Saterdages na voor Amersfoort en Omstreken AMERSFOORT. Lange Oracht no. 4 - Telelöon no. 304 en 697 Deskundige voorlichting bjj den aan- en verkoop van Effecten Verhuring van Lips safe-loketten Verzilveren van coupons Handelscredieten Incasseeringen Spaar-deposito's rente 37* pet. Kantoorboekhandel Kantoormsubelan Schrijfmachines Lingestrut SI - T.l.f 52S Speciaal adres voor Uw Kantoor- School-, Schrijf- en Teekenbenoo- digdheden. - Advertentie-Bureau LICHTWEEK TE UTRECHT. Van 10 tot en met 17 September a.s. zal te Utrecht een lichtweek wor den gehouden, Aan deze, voor een groot deel op het systeem der „indirecte belichting" gebaseerde illuminatie zal door een groot aantal particuliere ge bouwen worden deelgenomen. Vrijwel alle straten in de drukke binnenstad zullen worden verlicht; in totaai zal hier een 5-tal Kilometers straat mee gemoeid zijn, zoodat het „lichtfestijn" zich over een flink deel van Utrecht zal uitstrekken. Van de meer bijzon dere attracties kunnen wij vast het fraaie oude Raadhuis vermelden en den Domtoren, de hoogste toren van Neder land, die bij die gelegenheid goed tot zijn recht zal komen. Ook de Jaar beurs zal in een kunstmatig zonnetje worden gezet. Deze lichtweek valt samen met de Jaarbeursperiode en met de traditioneele feestweek, die na de officieele afschaffing van de kermissen ontstaan is. Een speciale attractie in deze feest- lichtweek zullen o.a. de Vendelzwaaiers en Hand- en Kruisboogschutters vor men, die op het terrein van het, des avonds eveneens te verlichten Wllhel- minapark hun folkloristische kunst stukken zullen vertoonen. Een „piêce de résistance" zal voorts nog zijn een autocorso, dat een rol lend schouwspel van fantastische illu minatie belooft te worden. Tenslotte kan nog medegedeeld wor den, dat naar alle waarschijnlijkheid H. M. de Koningin-Moeder tijdens de Lichtweek, en wel op Vrijdag 12 Sep tember, de stad zal bezoeken. HET LAND DER ERFGOOIERS. Na langdurige beraadslagingen heeft bestuursvergadering van „Stad Lande" van Gooiland een voorstel aangenomen van den volgenden inhoud: „Het bestuur van „Stad en Lande van Gooiland" besluit aan de algemeene vergadering voor te stellen het heide- compiex voor f 2.000.000 te verkoopen, mits: 1 na wetswijziging uitkeering het opkomende kapitaal aan de leden zal plaats vinden; 2. de voor waarden aan de hand van het tweede beschrijvingsrapport nader worden ge steld; 3. de combinatie dit besluit binnen drie maanden aanvaardt. De algemeene vergadering zal zoo spoe dig mogelijk worden uitgeschreven. Het geldt het plan van Luden, Van Tienhoven en Röell om door aankoop van de bewuste gronden de Gooische heidevelden ais natuurreservaat te be houden. De Bouwvereeniging Goed Wonen, richtte tot den gemeenteraad het ver zoek Burgemeester en Wethouders uit te noodigen, de resultaten van het ge houden onderzoek naar de woning behoefte mede te deelen en eventueel de gevraagde medewerking voor het bouwen van een nader vast te aantal woningen te verleenen. Het Bestuur der R. K. Spaarbank heeft gemeend, ook dit jaar de inleg gers in de gelegenheid te moeten stellen, zich van den financieelen toestand der Spaarbank te ovértuigen en verstrekte daarom een jaarverslag in druk. Het Bestuur houdt zich ervan ver zekerd, dat kennisname van balans en verlies- en winstrekening het vertrou wen in de soliditeit der Spaarbank zal versterken, en verwacht, dat velen er door zullen worden opgewekt, zich als inlegger bij de Spaarbank te verbinden. De late publiceering van dit verslag is mede te wijten aan het overlijden van den heer J. C. E. F. Kamerbeek, secretaris, waardoor de spaarbank een smartelijk verlies heeft geleden. Het rapport der Commissie, belast met het onderzoek van de balans per 31 Dec. 1929 van de R. K. Spaarbank te Amersfoort luidt als volgt: „De ondergeteekenden verklaren, op den 23 Juli 1930 op verzoek een onder zoek ingesteld te hebben, of de voor gelegde belans over boekjaar 1929 in overeenstemming is met den werke- lijken toestand van de Amersfoortsche R. K. Spaarbank te Amersfoort op 31 Dec. 1929, en deze in volle overeen stemming bevonden te hebben, in alle onderdeelen en over het geheel. „Zijjbrengen allen lof aan de werk zaamheden, daarvoor belangeloos door Bestuur en Leden verricht. ,A. F. van Beurden, P. Boekenoogen, Bern. Brom." De HypothekenDeze zijn gevestigd op woon- en winkelhuizen in de ge meente Amersfoort. Bij de afsluiting werd nooit meer dan '/3 van de ge schatte waarde der panden verstrekt. Aflossingen en rente komen regelmatig binnen. Het saldo der hypotheken be droeg per 31 Dec. 1929 f 172.033. Voorschotten: Enkele voorschotten werden verstrekt tegen solied en vol doend onderpand, de overige aan R.K. instellingen binnen de gemeente Amers foort. Aflossingen en rente komen, op een enkele uitzondering na regelmatig binnen. Het saldo der voorschotten bedroeg per 31 Dec. 1929 f 17.100. Inleggers: Op 31 Dec. 1928 bedroe gen de spaargelden f 298.461.137* ln 1929 werd ingelegd -115.747.81 f414.20894'/, In '29 werd opgevraagd -130.392.18 Hebt U een Tui of auto noodig Amersfoort. f283.816.76'/, Over'29bijgeschr. rente - 10628.81 Saldo spaargelden per 31 Dec. 1929 f 294.445.57'/, Reservefonds: Het reservefonds be droeg per 31 December 1928 totaal f27.331.42. Op 31 December 1929 totaal f28.435.61. Dit fonds dient tot [dekking van mogelijke verliezen. In dien de Spaarbank ln de toekomst ver liezen zou lijden tot een bedrag van f28.435.61, zou het fonds niet meer bestaan, maar zouden de bezittingen het nog mogelijk maken, de verplich tingen tegenover de inleggers ten volle na te komen. In aanmerking genomen de soliditeit van de beleggingen der spaarbank, mogen beduidende verliezen geacht worden, uitgesloten te zijn. Het nadeelig vetschil door koers daling van alle aanwezige fondsen (baianswaarde f 80-988.87) bedroeg slechts f339.51, hetgeen een zeer laag bedrag genoemd mag worden. Het Dagelijksch Bestuur is thans samengesteld als volgt: C.Jorna, Voor zitter, L. W. v. Loon, Secretaris, J. O. A. Meeuwsen, Penningmeester. GEMEENTEVERSLAG. Verschenen is het verslag van den toestand der gemeente Amersfoort over het jaar 1929, waarbij gevoegd werden de verslagen der gemeentebedrijven. De totale oppervlakte der gemeente is 2348 H.A., waarvan 430 bouwland, 340 weiland, 76 tuingrond, 377 bosch, 112 woeste grond, 17 moeras en water. In 1900 bracht de inkomstenbelasting nd f67.000 op; in 1915 f140.300; 1929 f 1.040.670. De straat- en rioolbelasting leverde op f 116.717de hondenbelasting f4450 en de vermakelijkheidsbelasL f 16.609. Aan den dienst van openbare wer ken waren 61 ambtenaren en werk lieden verbonden; voorts 44 werk vrouwen en 28 losse werklieden. Aan arbeidsloon werd f132,706 uitbetaald. Op de algemeene begraafplaats wer den 229 lijken begraven; op hetkath. kerkhof 135. rein, gebouwen en machines bedroeg f884.635; de schuld f774.768. Er wer den ruim 14 millioen K.G. kolen ge bruikt voor ruim 6 millioen M3. gas. De gemeente Soest kocht 518.890 M*. Het buizennet is 91.981 meter lang. De waterleiding maakte f9083 winst. De boekwaarde stond genoteerd op (651.999. De schuld bedroeg f536.179. De brandweer kostje in 1929 f 11.790. Bouw- en woningtoezicht f 11.474. Het verlies van het gemeentelijk woningbedrijf was f38.970; de boek waarde van terreinen en woningen stond op ruim 5 millioen. aangekocht voor f47.700. Er werd ver kocht 99.656 MJ. voor f396.367. Er was op 1 jan. 1930 een schuld van bijna 3 millioen. Aan het personeel der centrale boek houding werd aan salaris f74.630 uit betaald-

Historische kranten - Archief Eemland

De Eembode | 1930 | | pagina 1