NIEUWE Nieuws- en Advertentieblad voor de Provincie Utrecht. So. 5. Woensdag; 18 Januari 1899. Acht-en-twintigste jaargang. VERSCHIJNT WOENSDAG EN ZATERDAG. G. Dak's Eiperimental-ADenie." FEUILLETON. IIRAADSEL. Amersfoortsche Courant ABONNEMENTSPRIJS: Per 3 maanden f 1.Franco per post door het geheele Rijk. Afzonderlijke Nummers 3 Cent. Ingezonden stukken in tezenden uiterlijk Dinsdag en Vrijdag. Uitgever G. J. SLOTHOUWER, Amersfoort. ADVERTENTIËN: Van 16 regels f 0.40; iedere regel meer 5 Cent. Advertentiën viermaal geplaatst worden slechts driemaal berekend. Groote letters en vignetten naar plaatsruimte. (23 en 24 Jan. a.s. te u. n.ui. in Aniicitia.) Enkele beschouwingen ter aanbe veling en ter toelichting van deze populair-wetenschappelijke voordrach ten mogen hier eene plaats vinden. Zij zijn hoogst belangwekkend, zoo wel voor den vakman als voor den leek. Immers, kan de eerste daar proe ven zien nemen over de eigenschap pen van Licht en Eleetriciteit, op een schaal en met een geoefendheid, zoo als die, zelfs aan Academische Labo ratoria, zelden wordt bereikt, de laatste zal daar de zóó zelden voor komende gelegenheid kunnen vinden om in enkele uren, langs aanschou welijke» weg, een juist inzicht te ver krijgen in Natuurwetten en verschijn selen, die in den regel voor hem een gesloten boek zijn. Meent men wellicht, dat onkunde op dat gebied den leek niet zal scha den in zijn dagelijkschen werkkring, en dat het bedoelde inzicht voor hem niet noodzakelijk is, het antwoord daarop moet luiden, dat de mensch hij brood alleen niet leven kan, en dat voedsel voor den geest onont beerlijk is. Welnu, op Dahne's avonden kan de geest voedsel genieten, zóó verster kend, en onder zoo gemakkelijk op neembaren vorm, als slechts zelden hier ter stede woidt aangeboden Nu komt er echter ééne »Maar" bijl: De talrijke proeven die de heer Diihne, als de schakels eener keten, op eenvolgend onsoog laat voorbijtrekken, om de ontwikkelingsgang der Natuur kundige ontdekkingen voor te stellen, worden door hem slechts van eene zeer beknopte, in de Duitsche taal uitgesproken toelichting voorzien, waardoor wellicht voor sommige toe hoorders het rechte begrip van den eenvoud der gedachtengang verloren zou gaan. Het is daarom, dat ik thans be proeven wil in het kort die grond gedachten zoo eenvoudig mogelijk uit een te zetten, in de hoop daardoor voor hen het bijwonen dor proeven meer vruchtbaar te doen zijn. Hoofddoel van den eersten avond is de samenhang van Licht. Warmte en Eleetriciteit proefondervindelijk duidelijk te maken, en vooral het het nieuw ontsloten gebied der olee- trische golven en der stralende elec- tiische krachten voor oogen te bren gen. Als punt van vergelijking zij er dan aan herinnerd, dat we ons be vinden in de lacht, gelijk de visschen in liet water leven: in een vloeistof. Nu neemt men aan, dat er nóg een middenstof is, de Elher, welke de drager moet zijn van talrijke ver schijnselen, o. a. van die welke wij noemen: Licht, Warmte en Eleetri citeit een vloestof zóó bewegelijk en zóó fijn verdeeld, dat zij zich viijclïjk be wegen kan om en door alle ons be kende lichamen. Werpt men een steen in het water, dan zien wij door de schok een zich kringvormig uitbrei dende golfbeweging ontstaan. De waterdeeltjes-zelf nemen echter geen deel aan die kringvormige beweging, doch gaan in hoofdzaak op en nèer Hetzelfde kunnen wij opmerken van de beweging der aren in een koren veld, als wij dat onder den invloed der wind eene golvende beweging zien aannemen. De golven rollen voort, de aren buigen op en neer. Golfbe wegingen, zij het ook van eenigzins andere gedaante, doen zich in de lucht voor, als men door een stoot een stemvork in trilling brengt. De schom melingen der luchtdeeltjes, veroor zaakt door de beweging der stemvork, zich door de ruimte voorplaat sende. doen bij ons, als zij onze ge hoororganen bereiken, het bewustzijn ontwaken van een zinsindruk, die wij geluid noemen. Een bekend verschijnsel bij geluid is het zoogenaamde resonneeren. Laat men een geluidstrilling doordringen in de geopende snarenkast van een piano, b.v. door er in te zingen, dan zal juist die snaar gaan medetrilien, welke op zich zelf aangeraakt, dezelfde toon zou vooi tgebracht hebben. Even zoo zullen hij twee gelijkgestemde stemvorken, op eenigeu afstand van elkander geplaatst, luchtgolven, ver oorzaakt door het aanstoóten van de eene stemvork, de andere in trilling brengen. Soortgelijke beschouwingen gelden ook voor de electrisciie golfbeweging van den ether, die ontstaat als men tussehen twee geleiders een electri sciie vonk laat overspringen. Zulk een vonk, hoe koit van duur zij ook zij, gelijk Diihne door eenvoudige proeven aantoont, bestaat toch uit een reeks heen en weer gaande vonken, als het ware een wisselstroom van zeer snelle schommeling, De daardoor in het leven geroepen electrische golfbeweging, zich in de ruimte'voöTtptanfëndê; kan b.v. een electrisch gloeilampje, dat op eenigen afstand slaat, lichtend maken, zonder dat er een eleclrische stroom doorgaat. Wanneer een electrisciie stroom (een voortgaande beweging van elee triciteit) dooreen geleiddraad gevoerd wordt, kan men de spanning van den stroom vergelijken bij de drukking, die het water uitoefent, dat b.v. door een waterleidingsbuis stroomt. Wordt een electrisciie stroom door het merischelijk lichaam geleid, clan kan de uitwerking, bij hooge spanning somtijds doodelijk zijn. Zeer merk waardig zijn echter de proeven, waar door men kan laten zien, dat de mensch geheel ongevoelig is voor wisselslroomen van zeer hooge span ning, zooals Tcsla ontdekt heeft. Hoogst merkwaardig zijn de proe ven, waaruit blijkt, dat men ook bij electrisciie golven van resonantie kan spreken, en dat men, als het ware, Leidsche flessehen even hoog kan slem men, zoodat een vonk uit de eene, te voorschijn kan worden geroepen dooi de electrisciie golfbeweging, veroor zaakt door een vonk van de andere flescb. Ook kan het menschelijk lichaam «electrisch stralend" gemaakt worden, waarbij luchtledige buizen door aan raking lichtgevend worden In het algemeen kunnen zoodanige lichtverschijnselen door electrisciie bestraling zonder geleiddraad te voor schijn geroepen worden. Op deze wijze stelt men zich «het licht der toekomst" voor. De nieuwe eleetriciteitstheorie be rust op de golfbeweging van den Ether. Warmte en Licht verschil len slechts van elkander en van elec trisciie golven door het aantal trillin gen per seconde. Dit aantal trillingen wordt het trillingsgetal genoemd, en het is voor warmste het grootst en voor eleetriciteit het kleinst. Dit is gebleken uit de beroemde proeven van Hertz over terugkaatsing, breking, buiging en polarisatie van electrisciie gohen. Het zoogenaamd telegrafeeren zon der draad is eveneens een toepassing der electrisciie golfbeweging. Hoewel n. I. ijzer een goede ge leider is voor den electrisclien stroom, is ontdekt, dat een glazen buisje, gevuld met ijzervijlsel (Cohiirer), dien stroom niet doorlaat, maar onmidde- lijk en blijvend den stroom wèl door gang verleent, als het huisje door electrisciie golven wordt getroffen, die elders op zekeren afstand, door een electrisclien vonk ontstaan zijn. De deeltjes van het ijzervijlsel schijnen dan onder deri invloed dier golven een zekeren stand in te nemen, waarbij zich de stroom heeft kunnen sluiten. Dit kan men meikbaar doen worden, door het bellen eener electrisciie schel, die zich in de stroom- geleiding bevindt. Een tik tegen den Cohiirer verstoort dien toestand, waardoor het doorgaan van den stroom belet wordt en de schel dus ophoudt tc klinken. Bij liet telegrafeeren zonder draad wordt een electrisciie vonk als sein gever en den Cohiirer met schel als seinonlvanger gebruikt; ook kan als seinontvanger (gebruikt worden een Geisleische buis (een luchtledige buis), die lichtgevend wordt door liet voort- loopen van den stroom. Van al deze proeven worden de prachtigste demostraties gegeven met krachtige hulpmiddelen, waarbij o. a. van een inductorium van 30 c.M. vonklengte wordt gebruik gemaakt. Hoewel dit met het bovenstaande niet in rechtstreeks verband staat, zal de Heer Diihne op den eersten avond door projectie op een scherm ook de hoogst merkwaardige klank figuren doen zien, die de vormveran- desingen aangeven, welke de trilplaat van een telephoon ondergaat, door de aanraking met geluidsgolven. Treffend is het, hoe nauwkeurig dezelfde figuren op het doek terug- keeren, als dezelfde klanken of letters voor de telphoon uitgesproken worden. De vorige maal, in 1893, wekte deze succes-proef nog al hilariteit onder het publiek, wijl de stem des heeren Diihne, toen hij een vrij sentimenteel lied voor de telephoon ten beste gaf, nu juist niet die eens concertzangers mocht genoemd worden. In een volgend artikel zal ik trach ten een beknopte omschrijving te ge ven van wat er den 2en avond (Dins dag 24 Jan.) uit het gebied der spec traal analyse door den heer Diihne behandeld zal worden. Is ongetwijfeld Toynbee-werk een nuttige zaak tot verhooging van het peil en do ontwikkeling der volks klasse, en niet minder de University- extension voor de breede zoom der burgerij, die behoefte voelt aan gee stelijk voedsel, zeer zeker moeten Dahne's lezingen gerangschikt worden onder de meest werkzame middelen om in laatstbedoelden zin nut te te stichten. Moge daarom een talrijke opkomst het bewijs leveren, dat in onze stad die behoefte in waarheid gevoeld wordt, dan zou het uitzicht ge- Naar het Engelscb VAN WALTER BESANT. 4) »Ik wil geheel open tegenover u zijn, Maggie, omdat gij mijn beste vriendin zijt vriendin en vriend voor mij vertegenwoordigt. Daarom durf ik u te zeggen dat ik niet zoo iets bezit, wat gij een geweten noemt. Wat is iemands geweten? Iets, dat er zich tegen verzet als men neemt wat men noodig heeft en wil doen waar men lust in beeft. Het is lastig. Kijk b. v. naar mij. Ik bad een paar weken geleden geld noodig. Een ander had geld op de bank staan. Ik leende daarvan iets. Hij zou bet mij niet geleend hebben als ik er hem om ge vraagd bad. Ik zette dus zijn naam op een stukje papier en verkreeg bet geld aan de bank. Ik was zoo onver standig om zelf naar de bank te gaan en werd berkend door een van de klerken, die in ons koor zingt, ik wist echter niet wie ik er anders mee zou belasten. Nu vraag je, of mijn geweten mij geen verwijten doet, weineen, waarom Het spijt mij alleen, dat gij er door in onaangenaamheden zijt ge komen, Maggie, waarlijk dat spijt mij.» »0!» Zij maakte een gebaar van ongeduld. »Als iemand jong is en ik ben nog jong beeft men allerlei be geerten. Ik heb er vele, ik beb recht op hetgeen ik begeer. En bet spijt mij opreebt, dat ik allerlei dingen ver lang, die ik niet anders kan verkrijgen dan door tegen de wetten te zondigen. Oude menschen hebben zulke dingen niet noodig. Meisjes ook niet. Ik snak er naar ik kan u niet zeggen hoezeer. Ik heb liefde noodig, wijn, gezang, muziek, kunst, mooie meisjes smaakvol ingerichte kamers, elegante kleeding alles wat weelde slechts kan uitdenken. En boe weinig van dat alles kan ik krijgen, boe matig ben ik toch nogHij leunde voorover en trachtte haar in het gelaat te zien, maar zij wendde nog altijd haar oogen af. »Ik beb altijd naar die dingen verlangd. En ik wil ze hebben. Doe ik dan anders dan de wilden, die vechten om bun voedsel Ik heb dat alles even zeer noodig als voedsel. Had ik een geweten, het zou mij beletten voor dit alles te vechten.» »En gij zijt een geestelijke »Ik was een geestelijke. Door uw toedoen beb ik mogelijk de kans ver loren om het ooit te worden.» »Gij zijt tenminste een Christen. Gij gaat naar de kerk »Ik ga naar de kerk. Ik ben altijd een trouw kerkbezoeker geweest. Ik kom gaarne in de kerk. Ik boud van bet kerkgezang. Toen ik besloot geeste lijke te worden, was bet om veel in de kerk te ziju. Ik was altijd bet gelukkigst in de kerk. Toen ik een jongen was, hief ik mijn' oogen ten hemel en wist er een uitdrukking van verdrukking in te leggen, die de vrouwen tot tranen toe bewoog. De aanblik van dat gelaat, de liefelijke uitdrukking in die oogen alleen, zeiden zij, was vol doende om bet geloof in baar staande te houden.» »Dat was een noodlottige gave.» ttZij overlaadden mij met geschenken. Zij namen mij mee naar buis en lieten mij zingen. Zij kusten mij en gaven mij geld en speelgoed. En zij lieten een pbotograpbie van mij maken, die in de winkels verkocht werd, de knaap in het koorkleed met zijn mond een weinig geopend en met een boven- aardsehe uitdrukking in zijn ten hemel geslagen oogen.» »Hoe onverstandigDat uwe moeder zulks wilde hebben »Zij was er trotsch op. Zij kwam 1 zelfs in de kerk om mij te zien, zij sprak met de klanten in baar winkel over baar zoon, de kleine heilige. Zij geloofde, dat ik een heilige was en ik zelf ook. Zij zou volstrekt niet verbaasd zijn geweest als er een wonder met mij gebeurd was. Ik dacht er toen over een wonder te doen ge beuren, maar ik bezat toen nog niet zooveel moed als nu.» »Het is verschrikkelijk,» zeide bet meisj e. »Maar Maggie, ge zoudt toch niet willen, dat de man dien ge liefbebt, een monstertje was geweest?» »Ga voort, maak er een eind aan.» »Dit is mijn apologia. Gij moet niet vergeten boe mijn jeugd was. Dat alles ging heel goed in buis en in de kerkmaar op school was alles anders. De jongens waren van mijn heiligheid niet gediend en bespotten mij. Zij noemden mij: zoete Sammy.Ik was »de heilige huichelaar» «heilige femelaar» vrome zanger.» Ik vond bet niet prettig op school. Ik kon ben niet aan en schreien mocht ik niet. Zelfs het hoofd van de school noemde mij een huichelaar, als ik een gezicht wilde zetten zooals op de pbotograpbie, hij wierp mij zelfs eens het gebedenboek naar het hoofd. Op school had ook het eerste standje plaats.» «Waarom was dat?» Ondanks haar ergernis moest zij wel luisteren. »Iets over geld,» antwoordde hij met een zucht. «Het is altijd over geld. Men kan niet zonder geld en toch wordt er zoo'n drukte over gemaakt als men er zich van meester tracht te maken. Al die drukte was om f36, zij lagen op den schoorsteenmantel in de kamer van den directeur, ik vroeg natuurlijk niet, aan wien zij toebe hoorden. Men plukt een braambes van een struik aan den weg en men vraagt niet aan wien die braambes toebehoort. Een dienstmeisje zag dat ik bet deed. Het sprak toclï wel vanzelf, dat ik uit zelfverdediging zeide, dat zij het had

Historische kranten - Archief Eemland

Nieuwe Amersfoortsche Courant | 1899 | | pagina 1