NIEUWE
Nieuws- en Advertentieblad
voor de Provincie Utrecht.
So. 5.
Woensdag; 18 Januari 1899.
Acht-en-twintigste jaargang.
VERSCHIJNT WOENSDAG EN ZATERDAG.
G. Dak's Eiperimental-ADenie."
FEUILLETON.
IIRAADSEL.
Amersfoortsche Courant
ABONNEMENTSPRIJS:
Per 3 maanden f 1.Franco per post door het geheele Rijk.
Afzonderlijke Nummers 3 Cent.
Ingezonden stukken in tezenden uiterlijk Dinsdag en Vrijdag.
Uitgever G. J. SLOTHOUWER, Amersfoort.
ADVERTENTIËN:
Van 16 regels f 0.40; iedere regel meer 5 Cent.
Advertentiën viermaal geplaatst worden slechts driemaal berekend.
Groote letters en vignetten naar plaatsruimte.
(23 en 24 Jan. a.s. te u. n.ui. in
Aniicitia.)
Enkele beschouwingen ter aanbe
veling en ter toelichting van deze
populair-wetenschappelijke voordrach
ten mogen hier eene plaats vinden.
Zij zijn hoogst belangwekkend, zoo
wel voor den vakman als voor den
leek.
Immers, kan de eerste daar proe
ven zien nemen over de eigenschap
pen van Licht en Eleetriciteit, op een
schaal en met een geoefendheid, zoo
als die, zelfs aan Academische Labo
ratoria, zelden wordt bereikt, de
laatste zal daar de zóó zelden voor
komende gelegenheid kunnen vinden
om in enkele uren, langs aanschou
welijke» weg, een juist inzicht te ver
krijgen in Natuurwetten en verschijn
selen, die in den regel voor hem een
gesloten boek zijn.
Meent men wellicht, dat onkunde
op dat gebied den leek niet zal scha
den in zijn dagelijkschen werkkring,
en dat het bedoelde inzicht voor hem
niet noodzakelijk is, het antwoord
daarop moet luiden, dat de mensch
hij brood alleen niet leven kan, en
dat voedsel voor den geest onont
beerlijk is.
Welnu, op Dahne's avonden kan de
geest voedsel genieten, zóó verster
kend, en onder zoo gemakkelijk op
neembaren vorm, als slechts zelden
hier ter stede woidt aangeboden
Nu komt er echter ééne »Maar"
bijl: De talrijke proeven die de heer
Diihne, als de schakels eener keten, op
eenvolgend onsoog laat voorbijtrekken,
om de ontwikkelingsgang der Natuur
kundige ontdekkingen voor te stellen,
worden door hem slechts van eene
zeer beknopte, in de Duitsche taal
uitgesproken toelichting voorzien,
waardoor wellicht voor sommige toe
hoorders het rechte begrip van den
eenvoud der gedachtengang verloren
zou gaan.
Het is daarom, dat ik thans be
proeven wil in het kort die grond
gedachten zoo eenvoudig mogelijk uit
een te zetten, in de hoop daardoor
voor hen het bijwonen dor proeven
meer vruchtbaar te doen zijn.
Hoofddoel van den eersten avond
is de samenhang van Licht. Warmte
en Eleetriciteit proefondervindelijk
duidelijk te maken, en vooral het
het nieuw ontsloten gebied der olee-
trische golven en der stralende elec-
tiische krachten voor oogen te bren
gen.
Als punt van vergelijking zij er
dan aan herinnerd, dat we ons be
vinden in de lacht, gelijk de visschen
in liet water leven: in een vloeistof.
Nu neemt men aan, dat er nóg een
middenstof is, de Elher, welke de
drager moet zijn van talrijke ver
schijnselen, o. a. van die welke wij
noemen: Licht, Warmte en Eleetri
citeit een vloestof zóó bewegelijk en
zóó fijn verdeeld, dat zij zich viijclïjk be
wegen kan om en door alle ons be
kende lichamen. Werpt men een steen
in het water, dan zien wij door de
schok een zich kringvormig uitbrei
dende golfbeweging ontstaan. De
waterdeeltjes-zelf nemen echter geen
deel aan die kringvormige beweging,
doch gaan in hoofdzaak op en nèer
Hetzelfde kunnen wij opmerken van
de beweging der aren in een koren
veld, als wij dat onder den invloed
der wind eene golvende beweging
zien aannemen. De golven rollen voort,
de aren buigen op en neer. Golfbe
wegingen, zij het ook van eenigzins
andere gedaante, doen zich in de lucht
voor, als men door een stoot een
stemvork in trilling brengt. De schom
melingen der luchtdeeltjes, veroor
zaakt door de beweging der stemvork,
zich door de ruimte voorplaat
sende. doen bij ons, als zij onze ge
hoororganen bereiken, het bewustzijn
ontwaken van een zinsindruk, die wij
geluid noemen.
Een bekend verschijnsel bij geluid
is het zoogenaamde resonneeren. Laat
men een geluidstrilling doordringen
in de geopende snarenkast van een
piano, b.v. door er in te zingen, dan
zal juist die snaar gaan medetrilien,
welke op zich zelf aangeraakt, dezelfde
toon zou vooi tgebracht hebben. Even
zoo zullen hij twee gelijkgestemde
stemvorken, op eenigeu afstand van
elkander geplaatst, luchtgolven, ver
oorzaakt door het aanstoóten van de
eene stemvork, de andere in trilling
brengen.
Soortgelijke beschouwingen gelden
ook voor de electrisciie golfbeweging
van den ether, die ontstaat als men
tussehen twee geleiders een electri
sciie vonk laat overspringen. Zulk een
vonk, hoe koit van duur zij ook zij,
gelijk Diihne door eenvoudige proeven
aantoont, bestaat toch uit een reeks
heen en weer gaande vonken, als het
ware een wisselstroom van zeer snelle
schommeling, De daardoor in het leven
geroepen electrische golfbeweging,
zich in de ruimte'voöTtptanfëndê; kan
b.v. een electrisch gloeilampje, dat op
eenigen afstand slaat, lichtend maken,
zonder dat er een eleclrische stroom
doorgaat.
Wanneer een electrisciie stroom
(een voortgaande beweging van elee
triciteit) dooreen geleiddraad gevoerd
wordt, kan men de spanning van den
stroom vergelijken bij de drukking,
die het water uitoefent, dat b.v. door
een waterleidingsbuis stroomt.
Wordt een electrisciie stroom door
het merischelijk lichaam geleid, clan
kan de uitwerking, bij hooge spanning
somtijds doodelijk zijn. Zeer merk
waardig zijn echter de proeven, waar
door men kan laten zien, dat de
mensch geheel ongevoelig is voor
wisselslroomen van zeer hooge span
ning, zooals Tcsla ontdekt heeft.
Hoogst merkwaardig zijn de proe
ven, waaruit blijkt, dat men ook bij
electrisciie golven van resonantie kan
spreken, en dat men, als het ware,
Leidsche flessehen even hoog kan slem
men, zoodat een vonk uit de eene, te
voorschijn kan worden geroepen dooi
de electrisciie golfbeweging, veroor
zaakt door een vonk van de andere
flescb.
Ook kan het menschelijk lichaam
«electrisch stralend" gemaakt worden,
waarbij luchtledige buizen door aan
raking lichtgevend worden
In het algemeen kunnen zoodanige
lichtverschijnselen door electrisciie
bestraling zonder geleiddraad te voor
schijn geroepen worden. Op deze
wijze stelt men zich «het licht der
toekomst" voor.
De nieuwe eleetriciteitstheorie be
rust op de golfbeweging van den
Ether. Warmte en Licht verschil
len slechts van elkander en van elec
trisciie golven door het aantal trillin
gen per seconde. Dit aantal trillingen
wordt het trillingsgetal genoemd, en
het is voor warmste het grootst en
voor eleetriciteit het kleinst. Dit is
gebleken uit de beroemde proeven
van Hertz over terugkaatsing, breking,
buiging en polarisatie van electrisciie
gohen.
Het zoogenaamd telegrafeeren zon
der draad is eveneens een toepassing
der electrisciie golfbeweging.
Hoewel n. I. ijzer een goede ge
leider is voor den electrisclien stroom,
is ontdekt, dat een glazen buisje,
gevuld met ijzervijlsel (Cohiirer), dien
stroom niet doorlaat, maar onmidde-
lijk en blijvend den stroom wèl door
gang verleent, als het huisje door
electrisciie golven wordt getroffen,
die elders op zekeren afstand, door
een electrisclien vonk ontstaan zijn.
De deeltjes van het ijzervijlsel schijnen
dan onder deri invloed dier golven
een zekeren stand in te nemen,
waarbij zich de stroom heeft kunnen
sluiten. Dit kan men meikbaar
doen worden, door het bellen eener
electrisciie schel, die zich in de stroom-
geleiding bevindt. Een tik tegen
den Cohiirer verstoort dien toestand,
waardoor het doorgaan van den stroom
belet wordt en de schel dus ophoudt
tc klinken.
Bij liet telegrafeeren zonder draad
wordt een electrisciie vonk als sein
gever en den Cohiirer met schel als
seinonlvanger gebruikt; ook kan als
seinontvanger (gebruikt worden een
Geisleische buis (een luchtledige buis),
die lichtgevend wordt door liet voort-
loopen van den stroom.
Van al deze proeven worden de
prachtigste demostraties gegeven met
krachtige hulpmiddelen, waarbij o. a.
van een inductorium van 30 c.M.
vonklengte wordt gebruik gemaakt.
Hoewel dit met het bovenstaande
niet in rechtstreeks verband staat,
zal de Heer Diihne op den eersten
avond door projectie op een scherm
ook de hoogst merkwaardige klank
figuren doen zien, die de vormveran-
desingen aangeven, welke de trilplaat
van een telephoon ondergaat, door de
aanraking met geluidsgolven.
Treffend is het, hoe nauwkeurig
dezelfde figuren op het doek terug-
keeren, als dezelfde klanken of letters
voor de telphoon uitgesproken worden.
De vorige maal, in 1893, wekte deze
succes-proef nog al hilariteit onder
het publiek, wijl de stem des heeren
Diihne, toen hij een vrij sentimenteel
lied voor de telephoon ten beste gaf,
nu juist niet die eens concertzangers
mocht genoemd worden.
In een volgend artikel zal ik trach
ten een beknopte omschrijving te ge
ven van wat er den 2en avond (Dins
dag 24 Jan.) uit het gebied der spec
traal analyse door den heer Diihne
behandeld zal worden.
Is ongetwijfeld Toynbee-werk een
nuttige zaak tot verhooging van het
peil en do ontwikkeling der volks
klasse, en niet minder de University-
extension voor de breede zoom der
burgerij, die behoefte voelt aan gee
stelijk voedsel, zeer zeker moeten
Dahne's lezingen gerangschikt worden
onder de meest werkzame middelen
om in laatstbedoelden zin nut te
te stichten.
Moge daarom een talrijke opkomst
het bewijs leveren, dat in onze stad
die behoefte in waarheid gevoeld
wordt, dan zou het uitzicht ge-
Naar het Engelscb
VAN
WALTER BESANT.
4)
»Ik wil geheel open tegenover u
zijn, Maggie, omdat gij mijn beste
vriendin zijt vriendin en vriend
voor mij vertegenwoordigt. Daarom
durf ik u te zeggen dat ik niet zoo
iets bezit, wat gij een geweten noemt.
Wat is iemands geweten? Iets, dat er
zich tegen verzet als men neemt wat
men noodig heeft en wil doen waar
men lust in beeft. Het is lastig. Kijk
b. v. naar mij. Ik bad een paar weken
geleden geld noodig. Een ander had
geld op de bank staan. Ik leende
daarvan iets. Hij zou bet mij niet
geleend hebben als ik er hem om ge
vraagd bad. Ik zette dus zijn naam
op een stukje papier en verkreeg bet
geld aan de bank. Ik was zoo onver
standig om zelf naar de bank te gaan
en werd berkend door een van de
klerken, die in ons koor zingt, ik wist
echter niet wie ik er anders mee zou
belasten. Nu vraag je, of mijn geweten
mij geen verwijten doet, weineen,
waarom Het spijt mij alleen, dat gij
er door in onaangenaamheden zijt ge
komen, Maggie, waarlijk dat spijt mij.»
»0!» Zij maakte een gebaar van
ongeduld.
»Als iemand jong is en ik ben
nog jong beeft men allerlei be
geerten. Ik heb er vele, ik beb recht
op hetgeen ik begeer. En bet spijt
mij opreebt, dat ik allerlei dingen ver
lang, die ik niet anders kan verkrijgen
dan door tegen de wetten te zondigen.
Oude menschen hebben zulke dingen
niet noodig. Meisjes ook niet. Ik snak
er naar ik kan u niet zeggen hoezeer.
Ik heb liefde noodig, wijn, gezang,
muziek, kunst, mooie meisjes
smaakvol ingerichte kamers, elegante
kleeding alles wat weelde slechts
kan uitdenken. En boe weinig van
dat alles kan ik krijgen, boe matig
ben ik toch nogHij leunde voorover
en trachtte haar in het gelaat te zien,
maar zij wendde nog altijd haar oogen
af. »Ik beb altijd naar die dingen
verlangd. En ik wil ze hebben. Doe
ik dan anders dan de wilden, die vechten
om bun voedsel Ik heb dat alles even
zeer noodig als voedsel. Had ik een
geweten, het zou mij beletten voor dit
alles te vechten.»
»En gij zijt een geestelijke
»Ik was een geestelijke. Door uw
toedoen beb ik mogelijk de kans ver
loren om het ooit te worden.»
»Gij zijt tenminste een Christen. Gij
gaat naar de kerk
»Ik ga naar de kerk. Ik ben altijd
een trouw kerkbezoeker geweest. Ik
kom gaarne in de kerk. Ik boud van
bet kerkgezang. Toen ik besloot geeste
lijke te worden, was bet om veel in
de kerk te ziju. Ik was altijd bet
gelukkigst in de kerk. Toen ik een
jongen was, hief ik mijn' oogen ten
hemel en wist er een uitdrukking van
verdrukking in te leggen, die de vrouwen
tot tranen toe bewoog. De aanblik
van dat gelaat, de liefelijke uitdrukking
in die oogen alleen, zeiden zij, was vol
doende om bet geloof in baar staande
te houden.»
»Dat was een noodlottige gave.»
ttZij overlaadden mij met geschenken.
Zij namen mij mee naar buis en lieten
mij zingen. Zij kusten mij en gaven
mij geld en speelgoed. En zij lieten
een pbotograpbie van mij maken, die
in de winkels verkocht werd, de
knaap in het koorkleed met zijn mond
een weinig geopend en met een boven-
aardsehe uitdrukking in zijn ten hemel
geslagen oogen.»
»Hoe onverstandigDat uwe moeder
zulks wilde hebben
»Zij was er trotsch op. Zij kwam 1
zelfs in de kerk om mij te zien, zij
sprak met de klanten in baar winkel
over baar zoon, de kleine heilige. Zij
geloofde, dat ik een heilige was en
ik zelf ook. Zij zou volstrekt niet
verbaasd zijn geweest als er een wonder
met mij gebeurd was. Ik dacht er
toen over een wonder te doen ge
beuren, maar ik bezat toen nog niet
zooveel moed als nu.»
»Het is verschrikkelijk,» zeide bet
meisj e.
»Maar Maggie, ge zoudt toch niet
willen, dat de man dien ge liefbebt,
een monstertje was geweest?»
»Ga voort, maak er een eind aan.»
»Dit is mijn apologia. Gij moet niet
vergeten boe mijn jeugd was. Dat
alles ging heel goed in buis en in de
kerkmaar op school was alles anders.
De jongens waren van mijn heiligheid
niet gediend en bespotten mij. Zij
noemden mij: zoete Sammy.Ik was
»de heilige huichelaar» «heilige
femelaar» vrome zanger.» Ik vond
bet niet prettig op school. Ik kon
ben niet aan en schreien mocht ik
niet. Zelfs het hoofd van de school
noemde mij een huichelaar, als ik een
gezicht wilde zetten zooals op de
pbotograpbie, hij wierp mij zelfs eens
het gebedenboek naar het hoofd. Op
school had ook het eerste standje
plaats.»
«Waarom was dat?» Ondanks haar
ergernis moest zij wel luisteren.
»Iets over geld,» antwoordde hij met
een zucht. «Het is altijd over geld.
Men kan niet zonder geld en toch
wordt er zoo'n drukte over gemaakt
als men er zich van meester tracht te
maken. Al die drukte was om f36,
zij lagen op den schoorsteenmantel in
de kamer van den directeur, ik vroeg
natuurlijk niet, aan wien zij toebe
hoorden. Men plukt een braambes van
een struik aan den weg en men vraagt
niet aan wien die braambes toebehoort.
Een dienstmeisje zag dat ik bet deed.
Het sprak toclï wel vanzelf, dat ik uit
zelfverdediging zeide, dat zij het had