NIEUWE
Nieuws- en Advertentieblad
voor de Provincie Utrecht.
FEUILLETON.
No. 99.
Woensdag 12 December 1906.
Vijt-en-dertigete jaargang.
VERSCHIJNT WOENSDAG EN ZATERDAG.
HET BIJGELOOF.
Plaatselijk Nieuws.
EENE MESALLIANCE.
Amersfoortsche Courant
ABONNEMENTSPRIJS:
Per 3 maanden met Zondagsblad 0.75;
Franco per post door het geheele Rijk 1.
Afzonderlijke Nummers 3 Cent.
Ingezonden stukken in te zenden uiterlijk Dinsdag en Vrijdag.
Uitgever G. J. SLOTHOUWER.
Bureau: Langestraat 77. Telephoon n«. 69.
ADVERTENTIËN:
Van 16 regels 0.50; iedere regel meer 7Cent.
Advertentiën viermaal geplaatst worden slechts driemaal berekend.
Groote letters en vignetten naar plaatsruimte
Nog steeds speelt zelfs in onze
verlichte tijd het bijgeloof een groote
rol. Men behoelt slechts de adverten
tiekolommen van bladen in groote
steden in te slaan om verscheidene
annonce's van kaartlegsters, eierwerk-
sters en dergelijken, advertentie's die
allen werken op de bijgeloovigheid
van het publiek. Steeds nog drijven
zij hun voordeelig handwerk. Voor
menig eenvoudig mensch is de kaart
legster de toevlucht voordo aanwijzing
van veiloren of gestolen goederen en
menige schoone of niet schoone, maar
in ieder geval trouwlustige deerne
wil langs den groezeligen weg van
koffiedik vernemen, wie haar a. s
bruidegom zal zijn en welk lot haar
in het huwelijk wacht.
'tls bekend, dat de groote Napoleon
nooit iels gewichtigs ondernam zonder
zich vooruit de kaart te hebben doen
leggen. Menschen, die zich geneeren
zouden naar de kaartlegster te gaan,
omdat hunne godsdienstige begrippen
daartegen indruischen, nemen soms
in plaats van een spel kaarten den
bijbel of een gezangboek steken daarin
op goed geluk af een speld of naald,
om vervolgens uit de spreuk of vers
regel die 't eerst in het oog valt,
te besluiten, wat ze doen of laten
moeten.
De kaartlegsters der negentiende
eeuw zijn de opvolgsters van de
sleirenwichlaars uit den ouden tijd.
Deze was voorheen in dienst der
vorsten en bij elke belangrijke ge
beurtenis werd de sterrenwichelaar
geraadpleegd. Bij de geboorte van
een koningskind werd de hemel
nauwkeurig opgenomen; de planeet
die in het eerste uur na de geboorte
verscheen was óf de geschutsgodin
óf de verderfengel voor heel het
leven.
De invloed van den sterrenwichelaar
was groot. Hij bestuurde menigmaal
de lotgevallen van hooggeplaatste
personen, die onder den invloed zijner
voorspellingen tot handelingen ge
bracht werden, die zij anders niet
verricht zouden hebben.
De kerk heeft alles gedaan wat
zij kon om de wichelarij te bestrijden,
maar geheel geslaagd is zij hierin niet.
Het bijgeloof is blijven voortleven, en
het geloof aan heksen en spooken
openbaart zich nog op onderscheidene
wijzen.
Vraag het maar eens aandeplatte-
landsgeneesheeren, die kunnen er
staaltjes van mededeelen. Als een
kind «betooverd" is, heeft de dokter
afgedaan. In het beddegoed wordt
dan gezocht naar het voorwerp, dat
eene in de buurt als heks bekende
vrouw verondersteld wordt er in
verborgen te hebben, om haar boozen
invloed te doen gelden. Een onnoozel
zwart veertje in den vorm van een
«krans" krijgt meestal de schuld.
Vindt men het niet, dan wordt ook
wel een zwarte kip met huid en haar
in deri kokenden ketel gestopt en
aldus gekookt. Ook gaat men wel
naar een buurman, die den naam
heeft het kind te «zegenen", en zijn
deze kunstgrepen eindelijk algeloopen
dan wordt eindelijk de hulp van den
arts ingeroepen, die dubbele moeite
heeft de ziekte te overwinnen. En
wanneer dan nog bij deze «onttoove-
ring" verschillende kwakzalversmid
delen hebben meegewerkt, dan is
de mogelijkheid niet uitgesloten, dat
het betooverde wicht valt als slacht
offer der bijgeloovigheid. En in plaats
zich met afkeer af te wenden van
dergelijk onzinnig bedrijf, zal de
dood van het kind de omgeving dik
wijls nog sterken in hot geloof aan
de booze machten.
In vroegere dagen werd moord
dadig jacht op heksen en dergelijk
soort gemaakt, en 't is vreeselijk die
heksenprocessen uit dien tijd te lezen.
Een heks was een mensch, die in
gemeenschap stond met satan en zijn
trawanten en die door dit verbond
op^de meest wondere manier kon in
grijpen in de lotgevallen der menschen.
Zij was bijzonder bekwaam; als woll
kon; zij huilend door de bosschen ren
nen op een bezemsteel wist zij een
luchtreis te maken en den lieden den
dood op de leden te jagenvoor
minne prijs had zij hare kruiden beschik
baar enz. Een heks stond slecht bij
het volk aangeschreven, dit was dan
ook de reden, dat ieder medewerkte
ze op te sporen en aan de wereldlijke
of geestelijke overheid over te leveren.
In het jaar 1595 stnnden voor het
Hof te Utrecht 4 personen terecht,
onder verdenking »de zwarte kunst"
uit te oefenen. Geen echter die wilde
of kon bekennen. Er waren middelen
genoeg om tot bekentenis te dwingen.
De pijnbank, die zelfs den hardnekki-
gen zwijger tot spreken bracht, werd
toegepast en in de onbeschrijflijkste
smart gilden de gefolterden in waan
zin uit hetgeen men voor eene beken
tenis hield. Was de pijnbank niet
voldoende dan had men nog de water-,
vuur- of naalden proef om te kunnen
conslateeren of de duivel hen hielp
in doodsgevaar of ben gevoelloos
maakte voor pijn.
't Einde van 't proces was dat alle
vier als toovenaars ter dood ver
oordeeld werden de rampzalige hadden
n.l. gehoopt op vrije voeten gesteld of
tenminste van verdere folteringen be
vrijd te blijven door alles volmondig
te bekennen wat de rechters hen
voorlegden. De eene erkende water
te hebben gehaald in de hecht van
een mes; de ander, dat hij het zwaar
bad doen hagelende derde en vierde,
dat ze als katten poot aan poot had
den gedanst in de buurt van Amers
foort en het vee in den omtrek hadden
gebeten
Dit alles is uitvoerig te vinden in
het nog aanwezige proces-verbaal.
Volgens het Hof te Utrecht waren
de feiten zeer leelijk ende afgrijselijk,
schrikkelijk ende geenszins tegedoogen
in landen der Christenen, waar de
vreeze Gods en de Justitie plaats
vinden.
Alle vier moesten levend verbrand
worden in tegenwoordigheid van de
naaste familieleden, die na afioop der
strafvoltrekking zullen gegeeseld wor
den, om de hekserij er bij tijds uit
te drijven.
Niemand kon van hekserij be
schuldigd, vrijgesproken worden en
wel om deze redenen ontkende de
aangeklaagde, dan was zulks een be
wijs van «duivelsche verharding", be
kende hij of zij dan was men schuldig.
Uit één heksenproces kwamen meestal
tientallen andere voort want door
middel van de folterwerktuigen werden
de slachtoffers gedwongen de namen
te zeggen van personen, die aan den
rechter als medeplichtig werden op
gegeven.
Burgemeester en Wethouders
der gemeente Amersfoort
Gelet op de artikelen 11 en 76 van
het Kiesreglement voor de Kamers
van Arbeid;
Brengen ter kennis van de hoofden
of bestuurders van de bedrijven,
welke in de bovengenoemde Kamer
van Arbeid vertegenwoordigd zijn,
te weten
het bewerken van hout, steen of
metalenhet leggen van electrische
geleidingen of van gas- of waterlei
dingen het schilders-, stoffeerders-,
behangers-, heiers-, stukadoors-, aard-
werkers- en slraatraakersbedrijf; het
ontwerpen van en bet houden van
toezicht bij het uitvoeren van bouw
plannen.
dat zij verplicht zijn vóór 15 Januari
aanstaande eene lijst of zoo noodig
lijsten op te maken van de namen
en van de voornamen der mannelijke
en vrouwelijke personen, die in hun
bedrjjf binnen bet gebied der Kamer
van Arbeid als patroons of in bun
dienst als werklieden werkzaam zijn
geweest gedurende het laatst verloopen
[kalenderjaar, of, wat het bouwvak
betreft, gedurende het laatste tijdvak
var. 7 maanden, dat in dat bedrijf is
gewerkt
dat in den loop dezer maand zooveel
mogelijk aan de bedoelde hoofden en
bestuurders formulieren der lijsten
zullen worden gezonden, en
dat die lijst of lijsten zoo spoedig
mogelijk, in elk geval vóór 15 Januari
e.k., nauwkeurig ingevuld, bebooreu
te worden gezonden:
wanneer de daarop vermelde per
sonen slechts in ééne gemeente bij
hetzelfde hoofd of denzelfden bestuur
der van een der genoemde bedrijven
werkzaam zijn geweest, aan Burge
meester en Wethouders van die ge
meente
en, wanneer de daarop vermelde
personen in meer dan ééne gemeente
binnen het gebied der Kamer van
Arbeid bij betzelfde hoofd of denzelfden
bestuurder van een der genoemde be
drijven werkzaam zijn geweest, aan
Burgemeester en Wethouders der
gemeente, waar die personen bet
laatst werkzaam zijn geweest.
Op de lijsten worden niet vermeld
1°. zij, die gedurende den boven-
aangegeven tijd binnen het gebied
der Kamer van Arbeid niet bij het
zelfde hoofd of denzelfden bestuurder
zijn werkzaam geweest;
'2°. zij, die geen ingezetonen des
Rijks of geen Nederlanders zijn of op
15 Februari aanstaande den leeftijd
van 25 jaren niet zullen hebben be
reikt.
Wordende voorts terkennisgebracht
van hen, die gedurende het laatsver-
loopen kalenderjaar, of, wat het bouw
vak betreft, gedurende het laatste
tijdvak van 7 maanden, niet in het
bedrijf van hetzelfde hoofd of den
zelfden bestuurder werkzaam zijn ge
weest, doch die aanspraak kunnen
maken om geplaatst te worden op
eene kiezerslijst voor de Kamer van
Arbeid, dal zij daarvan vóór den 15
Januarie a s. aangifte kunnen doen
bij Burgemeester en Wethouders der
gemeente, waar zij werkzaam zijn ge-
Mevr. P. SMISSAERT-BOOGAERT.
4)
Daarop had hij haar verteld, hoe hij in het
najaar bij zijn getrouwden vriend de Brunick
logeerende, daar Êlsa had leeren kennen. En
hij was een lang relaas begonnen van al hare
innerlijke en uiterlijke bekoorlijkheden maar
zijne moeder was hem in de rede gevallen
«Dat is alles goed en wel, maar wie is Elsa
Yieting? Een nichtje van de De BrunicksPDe
naam klinkt zoo onbekend."
«Nee moeder, ze is geen familie van de De
Brunicks," en zich tot haar overbuigende, met
haar hand vast in de zijne, zoodat ze zich
niet los kon maken, «nee moeder, het is hun
gouvernante, maar geloof me, ze is op en top
een lady; mevrouw De Brunick beschouwt
haar dan ook eigenlijk geheel als eene vrien
din en
Zijne moeder echter luisterde niet meermet
eene snelle beweging had ze zich toch losge
maakt en nu stond ze voor hem.
"Eene gouvernante, Robert hoe kom je er
bij riep ze ontsteld uit.
Hij had getracht kalm met haar te spreken,
haar te overtuigen van den ernst zijner liefde,
haar te vertellen van Elsa's goede eigenschappen,
hoezeer de geheele familie De Brunick haar
op de handen droeg en haar beschouwde als
een lid van het huisgezin.
Maar ze was doofge bleven voor zijn betoogen
en eindelijk, wanhopend, had hij de kamer
verlaten, voor het eerst in onmin met zijne
moeder.
Herhaaldelijk was hij er sedert dien op terug
gekomen, maar zonder goed gevolgzijne moeder
wilde er niet van hooren; toch leed ze erg
onder de verhouding, die koel en gespannen
was. Eindelijk, een paar dagen geleden, had ze
een beslissend onderhoud met Robert gehad.
Hij was geëindigd met haar te verklaren, dat
zoo zij niet toegaf hij tot zijn spijt zonder haar
toestemming zou moeten trouwen.
"En hoe wil je dan leven P" had ze gevraagd.
"O, dat kan best. Mijn vaders erfdeel is ge
noeg en ik zal eene betrekking zoeken, dat
leegloopen gaat me toch vervelen."
«Het zal je niet meevallen, Robert, je te
moeten bekrimpen, je bent zoo verwend en
als je tegen mijn zin trouwt moet je van mij
niet meer verwachten dan wat de wet je na
mijn dood toekent. En denk je dat zij niet op
dat geld rekent?"
Robert deed alsof hij de insinuatie aan het
adres van Elsa niet gehoord had, terwijl hij op
zijn gewonen, luchthartigeD toon antwoordde
«Nu, zoo erg zal het wel niet zijn. Een dogcart
met één paard kan er altijd nog wel op over
schieten, denk ik."
Nog lang hadden ze samen gepraat, maar
toen het bleek dat dit ook nu niets opleverde,
had Robert zijne moeder ten slotte gezegd:
«Eén ding moogt u me niet weigeren, Elsa
tenminste eens te ontvaDgen en met haar kennis
te maken."
In den beginne had zij zich heftig tegen zijn
voorstel verzet; met dat meisje te spreken,
nooit 1 maar ten laatste had ze toch toegegeven.
En nu Elsa met de kerstvacantie hier in de
stad logeerde, had Robert haar verzocht zijne
moeder te gaan opzoeken.
Thans was dan dat onderhoud, waartegen
mevrouw van Walensteijn zoozeer had opgezien,
voorbij en, terwijl zij met gesloten oogen op
haar sofa lag, overdacht ze nog eens alles. Ze
moest wel erkennen, dat Elsa geheel anders
was dan ze zich haar had voorgesteld. Ze was
op en top eene lady, zooals Robert gezegd had,
hare manieren, haar uiterlijk, haar eenvoudig
toilet, alles sprak van eene goede opvoeding en
fijne beschaving. Ook haar zelfbewuste, trotsche
houding had indruk gemaakt. Droeg ze maar
een anderen naam, maar wie heet nu Vieting?
En dan, de dochter van een dorpsnotaris!
Zij was er zichzelve niet van bewust, dat zij
het reeds bijna betreurde Elsa niet als haar
schoondochter te kunnen ontvangen,maarindien
Robert die overpeinzingen zijner moeder gehoord
had, zou hij zeker de toekomst hoopvoller heb
ben tegemoet gezien dan hij nu deed.
Dienzelfden avond gingen moeder en zoon
samen naar eene soirée musicale bij mevrouw
van Randhovenzij kwamen laat, de meeste
gasten waren er reeds en in de volte der salons
waren zij al spoedig van elkaar gescheiden.
De muziek miste niet haar goede uitwerking
op mevrouw van Walensteijn, die eene lief
hebster was, en haar neergedrukte stemming
veranderde dan ook al spoedig. Ze wilde dezen
avond haar leed terzijde zetten en genieten van
het oogenblik.
Na een paar met veel talent uitgevoerde
nummers voor viool zou er gezongen worden en
een der aanwezige jongelui zette zich reeds
aan de piano om de jeugdige chanteuse te
accompagneeren.
(Wordt vervolgd.)
