BOLIDEN, DE RIJKSTE
GOUDMIJN YAN EUROPA
aan de Zeekust
Landaanwinning
Het Klondike in het Noorden
van Zweden.
Er wordt jaarlijksch 5000 kilogram zuiver
goud uit erts gewonnen
Waar blijft het arsenicum?
Behalve goud, koper, zilver en zwavel
in volgorde van belangrijkheid opgenoemd
t verkrijgt men nog arsenicum, zink, lood
en blsmuth en een klein beetje platina en
iridium.
In de goudkamer liet mijn begeleider mU
eenlge der zeldzame elementen zien, vooral
het iridium, dat veel kostbaarder Is dan
goud of platina.
„Dat ls de opbrengst van vele Jaren",
voegde hij er aan toe, terwijl hij mij een
klein fleschje overhandigde. Wij hebbe*
het dan ook meer als curiositeit bewaard^
woonde polders heeft men gelukkig
slechts sporadisch dergelijke plekken ge
vonden. De plannen voor de toekomstige in
dijkingen worden natuurlijk op grond van
het resultaat van deze onderzoekingen op
gemaakt. Op deze wijze kan men zelfs van
te voren vaststellen, welke gewassen latei
op een bepaalde plaats, waar nu nog zee is,
zullen worden verbouwd!
En dan zijn er nog de stroomingen in de
Waddenzee, waarmede rekening gehouden
moet worden. Ebbe en vloed ontwikkelen
een ontzagwekkende kracht. De prielen, d.z.
nauwe doortochten tusschen de zandbanKen,
zijn niet zelden 8 meter, soms zelts 20 en
meer meter diep. Verspert een dam den
stroom den weg, dan zoekt hij zich nieuwe
wegen. Men heeft dergelijke stroombeddin-
gen met karrevracnten zware steenen ver
sperd en na enkele dagen was alles ver
dwenen. Om volkomen van deze stroomin
gen op de ho' gte te komen, worden thans
waddenkaarten aangelegd, waarin alle op
metingen worden verwerkt en waarop de
nieuwe gegevens worden aangeteekend. He»
is een ontzaglijke wetenschappelijke arbeid
die aan net ïnpoldenngswerk voorafgaat
doch het loont de moeite en kosten, o idat
men dan tenminste zeker is, bruikbaar land
te winnen.
HOE „LEEG" IS EEN LUCHTLEDIGE
RUIMTE
Hoe de stoffen zich gedragen bij zeer
hooge temperaturen of bij buitengewoon
hoogen druk, is even belangrijk en interes
sant als hun toestand in het luchtledige.
„Luchtledig" of „gasledig" kan men echter
slechts onder voorbehoud zeggen, want zoo
als Prof. Dr. C. Ramsauer te Berlijn kort
geleden schreef in een artikel over de gren
zen der techniek bij hoogen druk in een
vacuüm (luchtledige ruimte): zelfs een
ruimte die tot op 1 milliardste millimeter
kwikdruk is leeggepompt (760 mm in
kwikdruk normale luchtdruk van de at
mosfeer) is nog absoluut niet zonder gas-
moleculen, maar bevat nog altijd 40 millioen
per "kubieke centimeter! Men kan door het
gebruik van zeer lage temperaturen, waar
bij alle gassen vloeibaar worden, een ruimte
van bijv. 100 cm:i volkomen zonder mole
culen krijgen, maar daarvan heeft men nog
geen gebruik gemaakt. Als men het zou
doen, dan zou men de cosmische toestanden
nog overtreffen, daar tusschen de sterren
r.og ongeveer 500 moleculen in 100 cm»
aangetroffen worden.
Wie ongeveer tien jaar geleden Boliden
de rijkste goudmijn van Europa leerde
kennen en thans weer in dezelfde streek
van Noord-Zweden komt, durft zijn oogen
bijna niet te gelooven.
Daar waar hij eerst bosschen en moeras
sen vond, waar nauwelijks een enkele boer
woonde, bevindt zich nu een stad met ker
ken en scholen, met nette hulzen en win
kels, waarvan de uitstallingen doen ver-
moeden, dat de koopers hier welgestelde
menschen moeten zijn.
Slechts in het bouwtempo lijkt Boliden
op Klondike, de gouddelversstad in Alaska,
echter niet in uiterlijk. Integendeel: de stra
ten zijn hier volgens een vast plan aan
gelegd, onder welke wij de namen: Goud
straat, Zilverstraat, „Gulden Middenweg"
vinden. Een romantiek als in de Wildwest
zoekt men hier tevergeefs; Boliden heeft
veel meer het uiterlijk van een villadorp
dan van een mijnstad.
Het hart van de nieuwe nederzetting ligt
niet in het midden, maar aan de peripherie.
Geen wonder: van 's morgens vroeg tot
's avonds laat knallen de ontploffingen;
meer dan een millioen kubieke meters aarde
en rots worden er weggevoerd om bij de
ertsader te kunnen komen.
Andere kostbare bijproducten zijn: arse
nicum, zink, lood en bismuth.
Ook op verschilende andere plaatsen van
het landschap Vaster botten tot aan de
grensprovincie Norrbotten, toe, heeft men
de aanwezigheid van ertslagen vastgesteld.
De betreffende provinciale autoriteiten heb
ben thans bij de Zweedsche regeering licen
tie aangevraagd voor het onteigenen van
den noodigen grond in Kristineberg in de
gemeente Lyksele, om de daar aanwezige
zwavel- en koperkieslagen te kunnen ont
ginnen.
Men rekent er op, dat hier jaarlijks
200.Ü00 tot 250.000 ton erts te winnen ls.
De reeds m bedrijf genomen mijn van
Laver zal een jaarlijksche koperopbrengst
leveren van meer dan 2000 ton. Door het
ontdekken van deze nieuwe ertslagen, be
staat de mogelijkheid, het bedrijf voort te
zetten, ook als over enkele tientallen jaren
zou blijken, dat de goudaderen van Boliden
misschien uitgeput zijn.
54 kilometer van Boliden verwijderd lig
gen, niet ver van de navens der stad S kei-
lef tea, de groote en allernieuwste fabrieken
van Rönnskar. Het erts wordt met een spe
ciaal daarvoor aangelegden spoorlijn van
Boliden naar Ronnskar vervoerd.
In de goudmijn worden maar heel enkele
uitverkorenen toegelaten.
De 4000 kilogram zware deur sluit de
ruimte af, waar de goudbaren ieder met
het stempel van Boliden en voorzien van
serienummer en gewicht bewaard worden.
Precies op de minuut af wordt de komst
van de bezoekers genoteerd, als men komt
en gaat. lader der verblijven, waarin overt
gens opvallend weinig, arbeiders werkzaam
zijn, is afgesloten. Zeljis het water, waar
mede de goudwerkers de handen hebben
gewasschen, wordt aan een chemische be
handeling onderworpen. Iedere milligram
goud is kostbaar.
De goudstaven zijn ongeveer zoo groot
als onze bruinkoolbriketten. Als men echter
denkt, de glinsterende stukken met twee
vingers te kunnen optillen, komt men be
drogen uitieder van deze staven weegt
ongeveer 25 kilogram.
Bij de thans geldende goudwaarde van
ongeveer 4500 kronen per kilogram heeft
elke kieme staaf dus een waarde van meer
dan 50.000 kronen.
Voordat het moment daar is, dat de ge
reed zijnde staven in de goudvoorraadkamer
en van hier naar de Zweedsche Rijksbank
wordt gebracht, moet eerst een langen weg
worden afgelegd.
Op den pas aangelegden spoorweg Boliden-
Skellestehamm rijdt dagelijks minstens één
trein, met het in de Bolidensche mijnen
gewonnen goudhoudende gesteente, naar
Rönnskar.
Een gedeelte van het erts wordt onmid
dellijk naar de smeltovens gebracht, het
grootste gedeelte wordt echter eerst onder
zocht.
Het ingewikkelde veredelingsproces ls ln
al zijn onderdeelen voor den leek moeilijk
te volgen, ook al wordt hij urenlang onder
vakkundige leiding door de verschillende
afdeelingen geleid.
Als de wagens met erts van Boliden aan
komen, heeft de eerste analyse in Rönnskar
reeds plaats gehad.
Om technische redenen moeten d« ver-
Blik en Waddenzee zijn twee onafscheide
lijke begrippen, die kenmerkend zijn voor de
Noordzeekust van Eriesiand tot Borkum. De
Waddeneilanden en meer Oostwaarts boven
de Duitsche kust ook de Halhgen behoorden
grootendeels nog slechts enkele honderden
jaren geleden tot het vasteland. Stormvloe.
den vernielden honderdduizenden hectaren
vruchtbaar bouwland en de strijd tegen het
geweld van den onverzadigbaren waterwolf
wordt ook in onze dagen nog met dezelfde
taaie volharding voortgezet. Leggen wij ons
toe op het indijken van polders in onze groote
binnenzee, bij onze Oosterburen tracht men
de Noordzee nieuw land af te winnen door
de Wadden en Haliigen weer met de kusl
te verbinden. Reeds werden 14.5 K.M.
nieuwe dijken gelegd, waardoor 5.015 ha.
land werd gewonnen; 9000 menschen vin
den op dit meuwgewonnen land reeds een 1
bestaan. Dit werk werd in 4.6 millioen werk
dagen volbracht.
Drie vragen dienen bij landaanwinning
aan de Noordzeekust onder het oog te wor
den gezien: 1". ls er genoeg slik om den
grond vruchtbaar te maken en waar komen
de reusachtige hoeveelheden slik die in de
Noordzee worden aangetroffen eigenlijk
vandaan? 2". Zal de Waddengrond overai
voldoende vruchtbaar land opleveren? 3"
Hoe gedragen zich de stroomingen in de
Waddenzee? Al deze dingen moeten grondig
onderzocht worden, voor men tot indijking
kan overgaan. Dit gebeurt op het bureau
voor Wadden-onderzoek te Husun, dat sinds
2hi> jaar samenwerkt met de onder-afdee-
lingen te Büsun en op het eiland Sylt. De
noodzakelijkheid van dit voorafgaand weten
schappelijk onderzoek is m dezen tijd reeds
afdoende bewezen. Men heeft de theoretisch
mogelijke landaanwinning langs de geheele
Duitsche Noordzekust op 100.000 ha. be
rekend. Aangezien op een dergelijke opper
vlakte volgens de berekeningen 250.000
menschen hun brood zouden kunnen vinden,
geven de inpolderingskosten niet uitsluitend
den doorslag. Slechts moet nauwkeurig wor
den berekend, of het te -erwachten voordeel
van de inpoldering de kosten loonend kan
maken. Dit behoort mede tot de taak van-
het bureau.
Over het ontstaan van het slik zijn de
geleerden het nog niet geheel eens. Vasi
staat slechts, dat het grootste deel afkom
stig is van de in zee verzonken landvlakten
en van den slibaanvoer der rivieren. De
slikgronden zijn echter veel grooter en dus
moeten er nog andere factoren tot hun ont
staan hebben medegewerkt. Men neemt
daarom aan, dat tn brak water door uit
vlokking van grondcolloiden slik ontstaat
en dat verder in de open zee door het afster
ven van onnoemelijke aantallen micro-orga-
nismen en door de uitwerpselen van ontel
bare milliarden kleine levende wezens voort
durend nieuw slik wordt gevormd. Voor
deze theorie pleit ook het hooge gehalte aan
voedingsstoffen van deze afzettingen, waar
door kunstmatige oemesting jaren lang
overbodig is.
ln den afgeloopen zomer heeft men taJ
van grondmonsters genomen in de Wadden
zee. Een gemakkelijk werk was cü niet, dik
wijls zakten de mannen tot over de heupen
in het slik. Maar de moeite was niet ver-
geefsch, want de vele duizenden monsters
die genomen werden, toonden aan, waar de
op het oogenblik nog met zeewater bedekte
oppervlakte vruchtbaren grond bevat en
waar niet. Er werden, evenals dit ook bij de
Zuiderzee het geval was, plekken gevonden
met zuiver, bijna steriel zand en andere,
die schijnbaar een goeden opbrengst beloof
den, doch vergiftigd waren. Tegen deze ver
giftiging is nog geen kruid gewassen Het
is een soort rottende modder, die allen plan
tengroei belemmert. Zelfs ln de reeds be-
Een deel van dit waardevolle erts wordt
aan de oppervlakte gewonnen. Langzamer
hand is men daarbij reeds tot op 50 meter
diepte gekomen en steeds dieper wordt de
jacht op het kostbare metaal voortgezet,
zoodat men thans aan de onderaardsche
aderen toe is.
Een uit dikke asbestplaten opgetrokken
onderstand voor het directiegebouw en hel
daarbij behoorende waarschuwingsbord her
inneren er aan, dat wij ons in de nabijheid
der gevaarlijke explosiestoffen bevinden.
Daar men niet meer aan de oppervlakte
werkt, maar steeds dieper in de aarde door
dringt, neemt het gevaar, bij de ontplof
fingen door wegvliegende steenen verwond
te worden, voortdurend af.
De hoofdschacht voert ons 250 meter naar
omlaag. Hier begint een blinde schacht, die
tot 410 meter diepte reikt.
Mijnwerkers met door het boren zwarte
met stalen helmen
bedeKi z.ijn, Komen ons tegemoet. Even te
voren heeft er een explosie plaats gevon
den; een dikke dynamietwalm slaat ons
tegen en verhindert ons bijna het verder
gaan. De hoofdschacht gaat door 40 meter
van elkaar verwijderde etages in het erts.
gesteente naar de diepte.
Het donkergrijze gesteente boven ons met
de vele kleurschakeenngen, het erts naast
en onder ons: alles bevat goud en. zilver,
maar niet zoo, dat men er een klompje goud
mee naar huis kan nemen. Het is in het om
ringende arsenicum-, zwavel- en koperkies
zóó microscopisch fijn verdeeld, dat men
gemiddeld uit iedere ton erts slechts 14 tot
15 gram goud wint.
Bij de tegenwoordige productie-capaciteit
beteekent dit toch nog een jaarlijksche op
brengst van 5000 tot 6000 kilogram zuiver
goud.
Als niet te versmaden bijproducten komen
hier 17000 tot 18000 kilogram zilver, zes
millioen kilogram koper en nog 20.000 ton
7V'3vpi bit
In het begin van deze eeuw acht
ten de deskundigen het uitgesloten,
dat er zich in Zweden goudmijnen
bevonden, die de moeite van exploi
tatie loonden. Thans levert de Boli-
denmijn per jaar meer dan 5000
kilogram zuiver goud, daarenboven
17.000 tot 18.000 kilogram zilver en
6.000.000 kilogram koper.
Rönnskar is een der weinige plaat
sen op de wereld, waar men kan
zien, hoe uit het grauwe erts na vele
gedaanteverwisselingen het asphalt-
achtïge slib, met 40 koper, 12
zilver en 4 goud, tenslotte na de
laatste electrolyse het zuivere goud
ontstaat.
Illlllllllllllllllllllllllllllllllll
schillende soorten erts ln een zekere ver
houding vermengd worden. Van de reus
achtige reservoirs wordt het erts auto
matisch naar de ovens getransporteerd, waar
het zwavel en het arsenicum in gasvorm
ontsnappen.
In een volgenden oven worden de laatste
zwavelresten verbrand; bij het converteeren
houdt men het ruwe koper over.
Datgene wat een leek voor een afval
product houdt, namelijk de zwarte sliblaag,
die in de looden vaten achterblijft, is het
kostbaarste.
Uit deze slib worden, in de daarvoor be
stemde fabrieken, de edele metalen ge.
wonnen.
Ofschoon 1000 kilogram erts gemiddeld
BIJ DE ILLUSTRATIES
Rechts boven
Oorspronkelijk werd het erts in groeven
gewonnen, nu wordt het onder den grond
gebroken. Het uitgraven van een laag in
een goudmijn.
Links boven
Hier worden dagelijks duizend ton erts
verwerkt; de modernste machines zijn dag
en nacht in bedrijf.
Midden
In een kleine smeltoven worden meermalen
daags de goudmonsters onderzocht.
Rechts onder:
Het grootste deel van het gewonnen erts
bestaat uit koper. Hier wordt het koper in
de vormen gegoten.
Links onder:
Met sleden naar het werk. Maanden lang
is de slede het eenlge voertuig van de
mijnwerkers.
T4 tot 15 gram goud bevatten, is dit toch
het belangrijkste product van Rönnskar ge
bleven.
